İran İslam Cumhuriyeti’nin, Dünya Bankası verilerine göre 2020 yılında nüfusu 83,99 milyon. 1.648.000 km² toprakları bu ülkenin, topraklarının genişliği Türkiye Cumhuriyeti toprakların iki katından çok. İki ülkenin nüfus sayıları birbirine çok yakın.
İran İslam Cumhuriyeti. Anayasasının 12. maddesine göre ülkenin resmî dini İslam, resmî mezhebi ise İsnâaşeriyye Şiiliği'dir. Türkiye Cumhuriyeti İslam Dini’nin Hanefi Mezhebi’nin devlet dini durumunda olduğu bir ülke. İnanç sistemi yönünden dinin bir, mezheplerin ayrı olduğu iki komşu ülke.
İran BM, Bağlantısızlar Hareketi, İslam İşbirliği Teşkilatı ve OPEC üyesidir. İran siyasal sistemi, 1979'da kabul edilen anayasaya göre oluşturulan birkaç karmaşık yönetim yapısına göre işlemektedir. En yüksek devlet makamı, şimdiki Ayetullah Ali Hamaney'in üstlendiği İran dinî liderliğidir (Velayet-i Fakih). 1
İran, uluslararası enerji güvenliği ve dünya ekonomisinde geniş petrol ve doğalgaz kaynakları sonucu önemli bir konumda olan bir ülke.
1 Nisan 1979’da İran resmen İslâmî Cumhuriyet oldu. Aralık 1979’da ülke teokratik bir anayasayı ve Humeynî’nin ülkenin dinî lideri olmasını onayladı.
CIA World Factbook'a göre, İranlıların yaklaşık %90-95'i kendilerini resmî devlet mezhebi olan Şiilik ile yaklaşık %5-10'u ise Sünnilik ile ilişkilendiriyor. Geri kalan %0,6'sı kendilerini Bahailik, Sâbiîlik, Ehl-i Hak, Zerdüştlük, Yahudilik ve Hristiyanlık dahil İslam dışı dinsel azınlıklarla ilişkilendirmektedir.1
İran kültürü İslâm öncesi ve İslâmî kültürün bir karışımıdır. Ülkenin MÖ 4000 yılından buyana değişik kültürlerin egemenliğinde olan, 6000 yıllık bir geçmişi var. Bu 6000 yıllık geçmişle, gelişmiş uygar ülkeler arasında etkin bir edinebilmiş değil.
İran İslam Cumhuriyeti, Dünya’da yaşanan gelişmelere, bilime, teknolojiye, küresel kültüre, uluslararası ilişkilere, gelişmelere genel çizgileriyle uzak duran bir ülke olmuş.
İran ekonomisi planlı ekonomi, petrol ve diğer büyük sektörlerde devlet işletmeciliği, köy tarımı ve küçük ölçekli özel işletme ve hizmet yatırımlarının bir karışımıdır. Ekonomik altyapısı son 20 yıl içinde düzenli bir oranda gelişmektedir ancak enflasyon ve işsizlikten etkilenmektedir. 21. yüzyılın başında hizmet sektörü GSMH’da en büyük yüzdeye sahip oldu; hizmet sektörünü madencilik, imalat ve tarım izledi. 2006'da yaklaşık olarak hükûmet bütçesinin %45’i petrol ve doğalgaz ödemelerinden ve %31’i vergi ve harçlardan geldi. 2000-2004 arasında hükûmet harcamaları yıllık %14'lük bir enflasyon oluşturdu.1
İran İslam Cumhuriyeti’nin 1979 sonrası öyküsü, 2023 yılında yeni bir Türkiye olacak
açıklamalarının hiç hız kesmeden ısıtılıp önümüze konmasını anlamadan, anlayamadan gözü kör, kulağı sağır biçimde olup bitenlere ses çıkarmayanlar için çok güzel bir örnek.
“2009 Haziran’ında tartışmalı cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ardından başlayan ve Yeşil Hareket olarak adlandırılan isyandan çeşitli açılardan ayrılıyor. Yakın tarihli protestolara katılanlar, daha çok alt-orta sınıf ve işsiz kesimden geliyor; ekonomiyi önceleyen sosyal adalet taleplerini dile getiriyorlar, protestolarsa yoğun şiddet içeriyor, belli bir liderden yoksun ve sistem karşıtı.
Yeşil Hareket’in protestoları sivil haklar ve özgürlükleri temel alan, sisteme içeriden, rejimin cumhuriyetçi vasıflarını güçlendirerek çözüm getirmeye çalışan, reform yanlısı, kentli orta sınıf seçmenin barışçıl eylemlerine dayanıyordu”. 2
İran İslam Cumhuriyeti’nde yaşanan çalkantılı toplumsal yaşamın sızıları bitmeden sürmekte.
“TÜİK’in tarımsal ürün fiyatlarının üreticiden çıkış fiyatını gösteren Tarım-ÜFE verisi. Bir yılda yüzde 118! Sadece bir ayda, Nisan ayındaki artış yüzde 17,76!”3
“İran İstatistik Merkezi'nden yapılan açıklamaya göre, kasım ayında tüketici fiyatları yıllık bazda bir önceki aydaki yüzde 39,2'den yüzde 35,7'ye geriledi”.4
Bu bilgiler, İran islam Cumhuriyeti’nde yıllık fiyat artışlarının (enflasyonun) %40 dolaylarında olduğunu göstermekte. Bu fiyat artışlarına tepki gösteren İran İslam Cumhuriyeti halkı sokaklara döküldü. Gösteriler ülkenin birçok yerinde etkili eylemlere dönüştü.
“Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, tüketici fiyat endeksi (TÜFE) Mart'ta geçen yılın aynı ayına kıyasla yüzde 61,14 arttı. TÜFE ise bir önceki aya kıyasla yüzde 5,46 yükseldi. Enflasyon Araştırma Grubu'nun (ENAG) hesaplamasına göreyse Mart ayında enflasyon yıllık bazda 142,63, aylık bazda yüzde 11,93 oldu. TÜİK, Şubat ayında enflasyonu yıllık bazda yüzde 54,44 olarak duyurmuştu 5
TükoDer (Tüketiciyi Koruma Derneği), 16 Nisan 2022 günü İstanbul Bakırköy Özgürlük Meydanı’nda, zamlarla ilgili bir basın açıklaması yaptı. Eyleme katılan yaklaşık 50-60 kişinin değişik siyasal görüşlerin yandaşları olduğu, zamların acımasızca artmasından en büyük zararı gören halk yığınlarından gereken desteğin gelmediği, yoldan geçenlerin dönüp ne söylendiğini, neler istendiğini dinlemediği bir eylem durumundaydı.
Yalnızca iki ülkede değil tüm dünyada, geniş halk yığınları sorunlarını çözmek için kolları sıvamadıkları sürece, ülkelerin, dünyanın yönetiminde bir şey değişmeyeceği açık.
-------------------------------------------
1. Vikipedi, özgür ansiklopedi
2. @laninadelagua, 28 Kasım 2019
3. Demir, Oğuz, Kısır döngü, Karar Gazetesi, 18.05.2022
4. İran`da enflasyon 13 ayın en düşük seviyesinde, https://finans.gazetevatan.com/haber-detay/gundem/iranda-yillik-enflasyon-orani-13-ayin-en-dusuk-seviyesine-geldi-/120233/, 16.12.2021
5. DW / CÖ,ET, Türkiye'de enflasyon son 20 yılın zirvesinde https://www.dw.com/tr/türkiyede-enflasyon-son-20-yılın-zirvesinde/a-61350506, 04.04.2022
