İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nun 10 Aralık 1948 tarih ve 217 A(III) sayılı kararıyla kabul edildi. 6 Nisan 1949 tarih ve 9119 Sayılı Bakanlar Kurulu ile "İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nin Resmi Gazete’de yayınlanması kararlaştırıldı. Bakanlar Kurulu Kararı 27 Mayıs 1949 tarih ve 7217 Sayılı Resmi Gazete'de yayınlandı.

Dünya Savaşları, 60 milyon dolayında olan inanılmaz boyuttaki insan kayıpları ve büyük insan hakları çiğnenmeleri çağdaş insan hakları belgelerinin gelişiminin arkasındaki itici güç oldu. Milletler Cemiyeti, I. Dünya Savaşı'nı takiben 1919'da yapılan Versailles Barış Antlaşması'nda yapılan görüşmelerde kuruldu. Cemiyet'in hedefleri şunlardı: Silahsızlanma, ortak güvenlik çerçevesinde savaşı önleme, diplomasi ve görüşmeler yoluyla ülkeler arası anlaşmazlıklara çözüm bulmak ve küresel refahı artırmak. Daha sonra Evrensel İnsan Hakları Beyannamesi'nde yer alacak olan hakların çoğunu savunma kararlılığı da kuruluş amaçlarında vardı. 1945'teki Yalta Konferansı'nda Müttefik Güçler Cemiyet'in rolünü oynamak üzere yeni bir yapı kurma kararı aldılar. Bu yapı Birleşmiş Milletler oldu. BM kuruluşundan bugüne kadar uluslararası insan hakları hukukunun uygulanmasında önemli bir işlev gördü.

73 yıldır insanlığın özgün bir bildiriyle yaşamasına karşın, Dünyanın her köşesinde, insan ilişkilerinin toplulaştığı her alanda, insan hak ve özgürlükleri alanında diz boy sorunlar yaşanmakta.

Küresel boyutta haklar

“Madde 1- Bütün insanlar özgür, onur ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler, birbirlerine karşı kardeşlik anlayışıyla davranmalıdırlar.

Madde 2- Herkes, ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal veya başka bir görüş, ulusal veya sosyal köken, mülkiyet, doğuş ya da herhangi başka bir ayrım gözetmeksizin bu bildirge ile açıklanan bütün haklardan ve bütün özgürlüklerden yararlanabilir. Ayrıca, ister bağımsız olsun, ister vesayet altında ya da özerk olmayan ya da başka bir egemenlik kısıtlamasına bağlı ülke yurttaşı olsun, bir kimse hakkında, uyruğunda bulunduğu devlet ya da İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ülkenin siyasal, hukuksal ya da uluslararası statüsü bakımından hiçbir ayrım gözetilmeyecektir”(1)

Bu ilk 2 madde, insan haklarının küresel düzeyde haklar olduğunu belirtmekte.

İnsan hakları kavramı, 8 milyara yaklaşan insanın doğuşundan ölümüne dek tüm yaşam süreçlerini, din, dil, soy, cinsiyet, cinsel yönelim, hiçbir ayrım gözetmeden kucaklayan bir genişliktedir.

Başka gezegenlerde yerleşim sağlandığında, insan ilişkileri oralarda da başladığında, büyük olasılıkla, başka gezegenlerde de, İnsanlığın Dünya gezegeninde oluşturduğu küresel insan hakları uygulanacak

Ülküsel (ideal) haklar niteliği

İnsan hakları olanları değil, olması gerekenleri, gerçekleşenleri değil gerçekleşmesini istediklerimizi anlattığımız bir kavram. Dünyanın hiçbir yerinde, insanlık tarihinin hiçbir aşamasında eksiksiz olarak uygulama alanı bulamamıştır.

İnsan hakları, tüm insanların elde edebildiği temel hak ve özgürlüklere denir. Tüm insanlar gerçekten bu hakları elde edebilmekten yoksundurlar.

İnsan hakları, tanımlanması oldukça güç bir kavram.

Uluslararası insancıl hukuk

Uluslararası Kızılhaç Komitesi'nin kurulması, 1864'teki ilk Cenevre Sözleşmeleri iki Dünya savaşından sonra daha da geliştirilecek olan Uluslararası insancıl hukukun temellerini atmıştır.

Üye devletlerin, Birleşmiş Milletler Teşkilatı ile işbirliği ederek insan haklarına ve ana özgürlüklerine bütün dünyada gerçekten saygı gösterilmesinin sağlanması yükümlülüğünün olmalarına,

Uluslararası sorumluluk

Dünya düzeninde, genellikle ülkelerin iç işlerine karışılmamaya çalışılır. İnsan hak ve özgürlükleri çiğnenmeleri söz konusu olunca, bunları ortadan kaldırmak için uluslararası dayanışmaların, yardımlaşmaların gündeme geldiği görülmekte. Dünya’nın bir yerinde görülen bir insan hakları çiğnenmesi, her yerde kınanmakta, önlenmesi için işbirliği yapılmakta.

Hiç bir ulus devlet, “ben halkıma istediğim gibi yönetirim” diyememekte. Halkının zararına olan insan hak ve özgürlüklerinin çiğnenmesi gündeme gelirse, değişik yaptırımlarla bu uygulamaları bırakması sağlanmaya çalışılmakta.

Ulus devletler, yönettikleri insanlara istedikleri uygulamaları yapamamaktalar. Evrensel insan haklarını çiğneyen uygulamalar yapılırsa, bunu uluslararası yargıda, kurumlarda karşılığı olan yaptırımlar uygulanmakta.

“İnsan haklarının evrensel olması başlıca üç anlama gelir: (i) Bütün insanlar, zamana ve mekâna bağlı olmaksızın insan haklarına sahiptir. (ii) Dolayısıyla, insan hakları toplumsal aidiyeti, kültürel kimliği, sosyal kökeni, ırkı, dili, dini, sınıfı ne olursa olsun, bütün insanların sahip olduğu haklardır. (iii) İnsan hakları kültürel-göreceli gerekçelerle tanımazlık edilemez. Esasen, kültürel farklılıkların ifade edilmesi ve korunması da en başta insan haklarının tanınmasına bağlıdır”.(2)

--------------------------------------------

(1) İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi 203 https://www.ombudsman.gov.tr › mevzuat › 688B1-

(2) İnsan Haklarının Tanımı, Nitelikleri Ve Önemi - İnsan Hakları... https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr › 20_21_Bahar