İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kütüphaneler ve Müzeler Müdürlüğü Atatürk Kitaplığı’nda bulunan Divriği kazasının Yenkan (?) Köyü reayasının yani Gayrımüslim kullarının arzu ve dileklerini kapsayan belge 19.yy'da Divriği'ndeki Gayrimüslim vatandaşların durumlarına açıklık getirmektedir.
Belge esasen, Köse Paşa Hanedanından derebeyi Veli Paşa'nın zarar veren hareketleri, Paşanın idamı ile Keban Emini Ahmet Paşa’ya dair gibi gözükse de bölgenin Gayrimüslim vatandaşlarının durumuna dair önemli bilgiler verir.
Derebeyi vezir Veli Paşa deyim yerindeyse 1812 yılı boyunca Divriği’de zulüm kusmuş, darağaçlarında hemen hemen her gün insan sallandırmış son derece zalim bir zorbadır. Maadini Hümayun (Keban) Emini Ahmet Paşa ise, hakkında ferman çıkarılan derebeyi vezir Veli Paşa’nın idam edilerek öldürülmesi için tayin edilmiştir.
Gerek Vezir Veli Paşa’nın ve gerekse de (Keban) Emini Ahmet Paşa’nın yaşamına dair detaylı bilgiler Necdet Sakaoğlu’nun, “Anadolu Derebeyi Ocaklarından Köse Hanedan Paşa” adlı eserinde bulunmaktadır (1)
Bilindiği gibi Sivas vilayeti Osmanlı – Rus Savaşlarında lojistik merkezidir. Askerlerin Gayrimüslim köylerinde aylarca konaklaması, kışlarını geçirmesi, köylülere her türlü angaryanın yüklenerek hiçbir ödemede bulunulmaması olağan işlerin bir parçasıdır.
Yine Osmanlıda olağan bir durum daha yeni atanan yönetici için iyi şeyler yazdırılmasıdır. Bu dilekçe zorunluluk gereği yazdırılmış bile olsa bölgenin Gayrimüslim halkının yaşamına ışık tutmaktadır. Bir yöneticinin halka adil davranması işin aslı olmasına rağmen, bunlar dilekçede Ahmet paşanın olağanüstü meziyetleri olarak sayılması, halkın içinde bulunduğu durumu anlamak bakımından önemlidir.
Köylüler Ahmet Paşa’nın geldiği günden gidişine kadar köy halkı ve diğer kişilere zarar ve ziyanı olmadığını, köyün katiplerine de yardımı olduğunu ifade etmelerini, köylülerin bu durumu yadırgamaları olarak anlamakta bir sakınca yoktur. -Ki, belgede de görüleceği üzere Ahmet Paşa, gerek köy halkına ve gerekse de diğer kişilere maddi ve manevi bir zararı olmamış bir kişi olarak tasvir edilir. Bu durum, alışılmış olduğu üzere Ahmet Paşa tarafından dayatılmış bir durum değildir.
Köylüler, iyi niyetli olmayan kişilerin Ahmet Paşa’ya dair başka ifadede bulunurlarsa buna itibar edil memesi için daha önce bir dilekçeyi verdiklerini, bölgede halka zulüm edenlerin Veli Paşa ve Kürt eşkıyası olduklarını da ifade etmişlerdir –Ki, Köy halkının dilekçelerinde yer alan bu bilgi Kürtlerin Ermenilere karşı yürüttüğü zulmün sistematik olduğuna işaret etmektedir-
Köylüler devamla, Ahmet Paşa tarafından korunmakta ve yardım görmekte olduklarını, fakirlerinin hoşnut olduğunu bilmelerini ve fakirlerine acıyarak Divriği kazasının Maadini Hümayuna katılarak, Kürt eşkıyasının zarar vermesinden ve sataşmasından korunması için, Ahmet Paşa’ya ihalesini istemeleri de umarız kendi iradelerin eseriydi:
“… Devletlü, yardımsever, merhametli, nimet sahibimiz, çokça ikram sahibi efendimiz,
Yücelik ve ebedi iyi talih, büyüklük ve mutluluk ile sağ olsun. Divriği kazasında Yenkân? Köyünde oturan bütün reaya kullarının arzu ve dilekleridir. Daha önce hakkında ferman çıkarılan Veli Paşanın idam edilerek öldürülmesi için yüce emirle Maadini Hümayun (Keban) Emini Ahmet Paşa hazretleri görevlendirilerek tayin edilmiştir. Bundan dolayı görev yerine ulaşmak üzere, Maadini Hümayundan hareket ederek Divriği kazası köylerine misafir olarak gelmiş, bu köylerde daire görevlileri ve askeri sınıflar ile orada kalmışlardır. Geldiği günden gidişlerine kadar köy halkı ve diğer kişilere bir akçe zarar ve ziyanları olmamış, kaldıkları günlerde, lazım olan zahireyi de parayla satın alarak askerlerine dağıtmışlar, hiçbir şekilde hayvanları ve askerlerinden bir akçelik sıkıntımız olmadığı gibi özellikle, köyümüze ve köyümüz kâtiplerine her şekilde açıkça yardımları olmuşlardır. Bizlere son derece anlayışlı davranarak, fakirlere karşı merhametleri tarifsizdir. İyi niyetli olmayanlar başka bir şekilde ifadede bulunur veya iddia ederlerse, itibar edilmemesi için daha önce bir adet dilekçemizi makamınıza vermiştik. Adı geçen kaza köylerine herhangi bir şekilde zulüm ve baskı yapılmış ise tamamı, Veli Paşanın çağırıp topladığı askerlerden ve Kürt eşkıyasından olduğuna, herkes şahit olmuş ve tamamı bilmektedir. Ahmet Paşa tarafından hepimiz korunmakta ve yardım görmekte olup, fakirlerimizin hoşnut olduğunu bilmenizi ve fakirlerimize merhamet ederek Divriği kazasının Maadini Hümayuna katılarak, Kürt eşkıyasının zarar vermesinden ve sataşmasından korunması için, adı geçen Paşa hazretlerine ihalesini istiyoruz. Hepimizin hayır dualarına mazhar olmaları niyazıyla, bu kullarınız dilekçe yazmaya cesaret ettiler. Allah’ın izni ve yardımıyla bizlere merhamet ederek, bu konuda emir ve ferman, lütuf ve ihsan devletlü yardımsever, merhametli, nimet sahibimiz, çokça ikram sahibi, efendimiz, sultanımız hazretlerine aittir.
1) Necdet Sakaoğlu Anadolu Derebeyi Ocaklarından Köse Hanedan Paşa, Haz. Ali Berktay, Tarih Vakfı Yurt Yayınları 1998.
2) İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kütüphaneler ve Müzeler Müdürlüğü Atatürk Kitaplığı. Demir baş numarası Bel_Mtf_006926
