Lazlar günümüzde Güney Kafkasya ve Doğu Karadeniz topraklarında, Gürcistan ve Türkiye’de yaşarlar. Fakat Lazlar; güneş, ay ve yıldızlar kadar eskidir. Rodoslu Apollonios; Lazların varlığı, yaşamları, ülkeleri, geleneklerini de yazıyordu. Diğer Roma- Bizans tarihçileri de Lazlardan bilgiler veriyordu.

Bilirsiniz, Lazlar gurbetçidir. Para kazanmak için, Osmanlı Lazistanından, her zaman gurbete gidiyorlardı. Yüz yıl önce, ikiyüz yıl önce de öyleydi. Fakat İstanbul’a değil, Moskova’ya, Soçi’ye, Tiflis’e, Gagra’ya, Gudauta’ya, Sokhumi’ya, Oçamçire’ye, Anakliya’ya ve onun gibi şehirlere gidiyorlardı.

Çoğunlukla da şimdiki Abhkazyaya gidiyordular. Biliyoruz, Lazlar çalışkandır. İlk olarak, bağ-bahçe işlerinde çalışıyordular. Tarla kazıyordular. Çay topluyordular. Tütün topluyordular. Meyve topluyordular. Veya bir ustanın yanında çalışıyordular. Bir yandan işi öğreniyor diğer yandan da para kazanıyordular. Sonra da bu bilgi ve parayla başka başka işler yapmanın yollarını arıyordular ve yapıyordular da.

Kimi Lazlar Sokhumun merkezinde yaşıyordu. Bunlardan kimilerinin dükkanı, mağazası, oteli de onun gibi yerleri de vardı ve ticaret işleri yapıyordular. Kimi Lazların taka ve küçük gemileri vardı. Lazlar, çoluk çocuklarıyla Gudauta, Sokhumi, Oçamçire gibi şehirlerde ve onların yakınındaki köylerde yaşıyorlardı. İyi hayatları vardı. Abkhaz, Megrel, Gürcü, Rus gibi milletlerden komşuları, dostları vardı.

Diğer milletler gibi, Lazlar da Rus-Osmanlı savaşlarının sıkıntılarını çekiyordu. Birinci Büyük Savaşın ateşiyle yandılar. Rusya Lazları Şubat Devrimini, Ekim Devrimini gördüler 1917’de. Abkhazya Lazları da Menşevikleri gördüler, Bolşevikleri de. Çok iyi günler de gördüler. İlk yıllarda, Sovyet Rusya Lazları çok sevinçliydiler. Kolektiflere girdiler. Yeni Sovyet yaşantısına destek oldular. İşleri vardı, Lazca okulları vardı. Lazca kitapları vardı. Lazca tiyatroları vardı. Lazca gazeteleri vardı da onun için.

Lenin’in ölümünden sonra Komünist Parti içinde “sen-ben”, liderlik mücadelesi başladı. Bununla Sovyet Rusyanın bütün milletleri zarar gördü. Ancak Lazlar gibi küçük milletlerin zararı diğerlerinkinden çok ağırdı. Kimi Lazları GULAG’a sürdüler. Kimi Lazları hapise, kafese koydular. Kimi Lazları öldürdüler. Lazca okulların müdürü İskender Tzitaşiyi de öldürdüler. Bununla da Lazca ile yaşam sonlandı.

Şimdi Lazların Lazca okulu yoktu. Şimdi Lazların özgürlüğü yoktu. Şimdi Lazların küçük ticaret yapmalarına izin vermiyorlardı. Şimdi Lazlar Komünist Partinin kimi cahil ve yontulmamış adamları ve milislerinin zulümlerini çekiyordular. Çoğu zaman kıtlığı gördüler. Lazlar iyice biliyordular ki, bu Lenin’in yolu değildi. Lenin öldü, ondan sonra da güzel günler bitti. Bunu biliyorlardı. Böyle sıkıntılar çeken kimi Lazlar Abkhazyadan Türkiyeye gitmek istiyordu. Onlar biliyordu ki, Lenin ve Atatürk iyi dostular. Tabi ki Atatürk, Leninin hatırına onlara yardım edecekti, öyle biliyorlardı. Bu sebeple de Gudautadan, Sokhumiden Oçamçireden Batuma gitmek ve Türkiye başkonsolosuna dilekçe vermek ve onu da Atatürk’e göndermenin çarelerini arıyordular. Bu iş öyle kolay değildi ve çok da tehlikeliydi. Bunu da iyice biliyordular onlar.

 

1930-oni 3’anepes Sovyeturi Abxaziaşen Turkieşa Moxtimeri Lazepe

Maç’arale: Ali İhsan Aksamaz

 Andğaneri ndğas, Lazepek skidunan omjore K’avk’asia do yulva Uçazoğaşi dixapes, Gurcist’ani do Turkies. Mara Lazepe mjora, tuta do muru3xepe steri cveşi renan. Rodosuri Ap’oloniosik Lazepeşi renoba, skidala, kiana, adetepeti ç’arupt’u. Majura Roma- Bizant’iuri matarixepekti Lazepeşi ambarape meçapt’es.

Giçkinan, Lazepe magurbete renan. İrote gurbetişa ulurt’es Osmanlişi Lazist’anişen para mogapuşeni. Oşi 3’ana ekoleti, jur oşi 3’ana ekoleti eşo rt’u. Mara İstanbolişa var, Mosk’ovaşa, Soç’işa, Tbilisişa, Gagraşa, Gudautaşa, Soxumişa, Oçamçireşa, Anak’liaşa do emusteri noğapeşa ulurt’es. Didopeteti a3’ineri Abxaziaşa ulurt’es. Çki miçkinan, Lazepe pelaperi renan. İpti, baği-baxçes içalişapt’es. Qona ontxorupt’es. Çai 3’ilupt’es. Tutumi 3’ilupt’es. Xili 3’ilupt’es. Vana ar ust’aşi yanis içalişapt’es. Ar k’ele dulya igurapt’es majura k’eleti para mogapt’es. Ok’uleti am çkina do parate çkvadoçkva dulyape oxvenuşi gzalepe gorupt’es do ikipt’esti. Bazi Lazepek Soxumişi şkaguris skidurt’u. Antepeşen bazepesti duk’ani, mağaza, oteli do emusteri yerepe uğut’es do ticaretişi dulyape ikipt’es. Bazi Lazepes çamli do ç’it’a k’aravi uğut’es. Lazepek bere-bari k’ala Gudauta, Soxumi, Oçamçire steri noğapes do entepeşen xolos oput’epes skidurt’es. K’ai skidala uğut’es. Abxazi, Megreli, Gurci, Rusi steri milletepeşen manz’agerepeti, megabrepeti uqount’es. 

Majura milletepe steri Lazepekti Rusul-Osmanuri cengepeşi derdepe zdipt’es. Maartani didi cengişi daçxirite diç’ves. 1917-s, Rusieşi Lazepek K’unduraşi gektala, Gumaşi gektala koz’ires. Abxaziaşi Lazepekti Menşevik’epeti, Bolşevik’epeti koz’ires. Dido k’ai dğalepeti koz’ires. İptineri 3’anepes, Sovyet-Rusieşi Lazepe dido xelineri rt’es. K’olekt’ivepeşa ak’ates. Ağani Sovyeturi skidalas numxvaces. Dulya uğut’es, Lazuri mektebepe uğut’es. Lazuri kitabepe uğut’es. Lazuri tiyatro uğut’es. Lazuri gazeta uğut’es do emuşeni.

 Leninişi ğuraşk’ule K’omp’art’iaşi doloxe “si-ma”, liderobaşi k’abğak kogyoç’k’u. Amute Sovyet-Rusieşi mtel milletepek zarari koz’ires. Mara Lazepe steri ç’it’a milletepeşi zarari majurapeşen dido monk’a rt’u. Bazi Lazepe GULAGişa uçves. Bazi Lazepe cixas, kafesis komolaxunes. Bazi Lazepeti doğurines. Lazuri mektebepeşi direkt’ori İskender 3’itaşiti doğurines. Emuteti Lazuri nenate skidalak diçodu.

A3’i Lazepes Lazuri mektebi var uğut’es. A3’i Lazepes serbestoba var uğut’es. A3’i Lazepes ç’it’a ticareti oxvenuşa gza var meçapt’es. A3’i Lazepek K’omp’art’iaşi bazi uk’itxu do uqazu k’oçepe do milisiapeşi zalimoba zdipt’es. Didopete oç’k’omale var az’ires. Lazepes k’aixeşa uçkit’es, aya Leninişi gza var t’u. Lenini doğuru do mskva dğalepek diçodu. Aya uçkit’es. Amusteri derdepe na zdipt’u bazi Lazepes Abxaziaşen Turkieşa oxtimu unt’es. Entepes uçkit’es, Lenini do Ataturki k’ai megabrepe t’es. Elbet Ataturkik Leninişi gurine entepes nuşvelasunt’u, eşo uçkit’es. Emuşeniti Gudautaşen, Soxumişen, Oçamçireşen Batumişa oxtimu do Turkieşi dudk’onsolosişa kart’ali meçamu do eyati ekolen Ataturkişa oncğonapuşi gzalepe gorupt’es. Am dulya eşo cidaxi var t’u do didoti oşkorinoni rt’u. Ayati k’aixeşa uçkit’es hentepes. (12 Maisi 2011)