Ali Mezarcıoğlu / cingeneyiz.org/

 

Türkiye'de yaşayan pek çok Roman aile, atalarının nüfus cüzdanlarında din hanesinde Kıpti adının yazdığını bilir. Bu durum insanlarımızın kafasını kurcalamakta, Romanlarla Kıptiler arasında ne gibi bir bağlantının olduğu merak konusu olmaktadır. İşin aslı Kıpti adının ve gerçek Kıptilerin Romanlarla hiçbir alakası yoktur. Osmanlı nüfus kayıtlarında Romanlar da dahil olmak üzere tüm Çingene gruplarının Kıpti adıyla nüfusa kaydedilmesi bu kelimenin zaman içerisinde gerçek anlamının dışında yeni bir anlam kazanması nedeniyle olmuştur.

 

Roman tarihinin en büyük şahidi ve Roman kültürünün en önemli unsuru Roman dilidir. Roman dilinde çeşitli Hint dillerinden gelen çok sayıda sözcük bulunmaktadır. Aynı şekilde Romanes dilinde Farsça, Yunanca, Türkçe ve çeşitli Kafkas dillerinden gelen sözcüklere de rastlamak mümkündür. Bu sözcükler Roman toplumunun kökeni ve tarih boyunca ilişkide bulunduğu toplumlar hakkında bizi aydınlatır. Roman kimliği 1000 yıl önce Hindistan'dan ayrılan Çingene gruplarının Bizans İmparatorluğu topraklarında kendi aralarında ve yerli gruplarla kaynaşarak bir halk haline gelmesi sonucunda ortaya çıkmıştır.

 

Gerçek Kıptiler Mısır'ın yerli halkıdır. Eski Mısır uygarlığı'nın kurucularıdır. Günümüzde halen küçük bir azınlık olarak Mısır'da varlıklarını sürdürmektedirler. Kıpti toplumunun kendine ait bir dili bulunmaktadır. Kıptice dili Hami-Sami diller ailesinin Mısır kolunun bir parçası olarak kabul edilmektedir. Roman dili Romanes ise bir Hint-Avrupa dilidir. Roman dili Hint dilleri arasında sayısız benzerlikler tespit edilmiş olmakla birlikte Kıpti dili ile Romanes arasında şimdiye kadar net bir benzerlik ortaya konulamamıştır. Bu durum gerçek Kıptilerle Romanlar arasında herhangi bir ilişki olmadığını açık bir biçimde ortaya koyar.

 

Peki gerçek böyleyken neden atalarımızın nüfus cüzdanlarında Kıpti yazmaktaydı?

 

***

 

Dünyanın her yerinde sahip oldukları doğal kaynaklar ellerinden alındığı için geçimlerini çeşitli zanaat ve hizmetleri sunarak karşılamak zorunda kalan insanlar yaşamaktadır. Bu halklara Orta Asya, Anadolu, Balkanlar ve Orta Doğu'nun bir bölümünde günümüzde Çingene adı verilmektedir. Eski Mısır'da da şüphesiz ki başta metal işçiliği olmak üzere çeşitli zanaatlarla geçimlerini karşılayan göçebe ya da yarı-göçebe halklar yaşamaktaydı. Bu kavimler antik çağlardan itibaren dünyanın çeşitli bölgelerine giderek buralarda geçimlerini temin etmeye çalışmışlardır.

 

Özellikle Büyük İskender'in doğu seferi gibi büyük tarihsel olaylar sonucunda çok sayıda Mısır Çingenesinin yaşadıkları topraklardan ayrılarak Balkanlar ve Anadolu'nun çeşitli bölgelerine dağıldıkları bilinmektedir. Geçimlerini başta demircilik olmak üzere çeşitli zanaatların sunumuyla karşılayan bu halklar gittikleri bölgelerde kendilerini Mısırlı olduklarını belirtmek için Kıpti olarak tanıtmışlardır. Günümüzde dahi halen Balkanlarda yaşayan ve atalarının Mısır Çingenelerine dayandığını söyleyen topluluklar bulunmaktadır. Zamanla Balkanlar ve Anadolu coğrafyasında Kıpti adı gerçek anlamını kaybederek geçimlerini göçebe zanaatçılıkla temin eden tüm esmer insanlara verilen bir isim haline gelmiştir.

 

1000'li yıllarda Bizans İmparatorluğu topraklarına gelen Romanların atalarına Kıpti (Agupti) adının verildiği çeşitli kaynaklarda yazmaktadır. Daha sonra Osmanlı İmparatorluğu da aynı isimlendirmeyi devam ettirmiş ve Romanlar dahil tüm diğer Çingene grupları Kıpti olarak adlandırılmıştır.

 

***

 

Kıpti adının Romanlara ve diğer Çingene gruplarına verilmesi, Kıpti kelimesinin zamanla gerçek anlamını kaybetmesinden kaynaklanmıştır. Gerçek Kıptiler Mısır'ın yerli halklarıdır ve kendilerine ait bir dilleri bulunmaktadır. Bu dilin ise Roman dili ile hiçbir ilgisi yoktur. Roman toplumunun en eski ataları Hindistan'dan yola çıkmışlardır ve Mısır'la hemen hiçbir tarihi ilişkileri olmamıştır. Gerçekler böyleyken Romanların gerçek Kıptilerle ilişkisi olduğu fikrinde ısrar eden herkesin fikirlerini savunabilmeleri ancak çok güçlü yeni deliller ortaya koymaları ile mümkün olabilir. Aksi halde Romanlarla gerçek Kıptilerin ilişkili olduğu düşüncesi bir hurafeden ibaret kalacaktır.