Adı “güven” sözünden, Latince “credere” kelimesinden gelmesine rağmen hep tartışmalı oldu kredi kartları. Başbakan Erdoğan’ın “kullanmayın” çağrısında bulunduğu kartları, 1968 yılında Türkiye piyasasına girdiği ilk günden 56,4 milyona ulaşana kadar eleştirenler de vardı, destekleyenler de. Başta 8. Cumhurbaşkanı Turgut Özal olmak üzere…
İlk kez 1887 yılında Edward Bellamy’ın “Looking Backward” adlı bilim kurgu romanında ortaya atıldı “kredi kartı” hayali…
Romana göre, 2000’li yıllarda yapılacak alışverişlerin ödemeleri karttan koparılan parçalar aracılığı ile yapılabilecek ve bu ödemeler kart bitene kadar sürebilecekti. Ancak bu fikrin hayata geçmesi için 2000’li yıllar beklenmeyecekti.
ABD’de ilk “ödeme kartı” 1894’te Hotel Credit Letter Company tarafından çıkartılsa da, belirli bir bölge ile sınırlı olmayan, çeşitli sektörlerde nakit para yerine ödeme aracı olarak kabul edilen ilk kredi kartı 1950’de Diners Club tarafından piyasaya sürüldü.
18 yıl sonra Türkiye’de de kullanılmaya başlandı “Diners Club”. Üye olanlara kart veriliyor, “DC” kulübün etiketinin bulunduğu mağazalardan alışveriş dönemi başlıyordu. Tartışma da beraberinde gelmişti…
“Kulüp ancak iki ay sonra gönderecekmiş bana faturaları… Ancak ikinci ayın sonunda duyabilecekmişim “ödeyiniz lütfen şu faturaları” sözünü… O zaman ne yapacağım? Bu meselemi kendi kendime çözemeyeceğimi bildiğim içindir ki işte birazdan gidip vur parlasın çal oynasın hayatının faturaları geldiğinde farşaa, farşaa olmadan nasıl kurtulunabileceğini öğrenmeye çalışacağım Başbakan Demirel’den” Mete Akyol 25/05/1969
SOSYALİST ÜLKELERDE KREDİ KARTI
Gittiği her ülkede eleştirilerin hedefinde olan kredi kartları yayılmayı sürdürecek, Soğuk Savaşın tüm gücüyle estiği, dünyayı ikiye böldüğü sınırları bile aşmayı başaracaktı. Sovyetler Birliği de, diğer sosyalist ülkeler de kapılarını bu yeni “kapitalist icada” teker teker açıyordu…
“Kapitalizmin bu şeytanca buluşunun uygulandığı her yerde kişisel harcamalar füze hızıyla artıyor… Geçen hafta Almanya ve Balkanlar üstünden döndüm yurda. Almanya’yı da BankAmericard ve başka kredi kartları sarmıştı. Onu doğal buldum. Derken Yugoslavya’ya girdim. Orada da çoğu yerde aynı kartlar geçiyordu. Ama asıl bana arzımı şaşırtan ne oldu, biliyor musunuz? Bulgaristan giriş gümrüğündeki resmi binaların üstlerinde BankAmericard işaretleri görmek! İki düzenin bazı bakımlardan birbirine ne kadar yaklaşıp nasıl işbirliği yapabileceklerini göstermek açısından o kredi kartı ortaklığı uzay kenetlenmesinden çok daha önemli” Refik Erduran / 15 Temmuz 1975
Dünya genelinde yaygın kredi kartlarından American Express, Türkiye piyasasına girdikten sonra banka şubesi açmak içinse 12 Eylül darbesi sonrasında yönetime başvuruyordu. İstanbul’da şube açmak için Devlet Planlama Teşkilatı Yabancı Sermaye Dairesi’nden onay isteyen şirket için 1,5 ay boyunca Bakanlar Kurulu’nda bekleyen kararname onaylanıyordu. Yetkililere göre bu adımla kredi kartlarının ülke genelinde kullanımı da artırılabilecekti.
“Özellikle Amerika’da kullanılan kredi kartları ile halk, nakit sorununu çözümlemiştir. Sütçüden, bakkala, gece kulüplerinden otellere kadar her yerde kullanılabilen kredi kartları sayesinde para yıpranmamakta, daha değişik alanlarda işletilerek ülke ekonomisine aktivite getirmektedir.”
“PARAYI AYAKKABI İÇİNDE TAŞIMAYIN!”
Dönemin Merkez Bankası Başkanı Osman Şıklar da kredi kartı ve çek kullanımını destekleyen açıklamalar yapıyordu. Nedeni halkın banknotları kötü kullanmasıydı.
“Elindeki eskimiş ve yıpranmış paraya çekinerek bakan yabancıları gördükçe büyük üzüntü duyuyoruz. Vatandaşlarımızın bir kısmı paralarını korumak için cüzdan kullanmamakta, bunun yerine paralarını ceplerinde, göğsünde, kesesinde, şapkasının, çorabının hatta ayakkabısının içinde taşımaktadır.” 22 Temmuz 1981
Darbe sonrasında Özal dönemi ile kredi kartı kullanımı hız kazandı. Turgut Özal kart kullanımının ödeme gücü yüksek kesimlerden çıkıp halk geneline yayılmasını amaçlıyordu. Özal, “Yakında zannediyorum, Ziraat Bankası köylüye, Halk Bankası esnafa kredi kartı verecek. Yani paranın ceplerde fazla dolaşmasını istemiyoruz. Herkes kredi kartıyla çalışsın, biraz daha Avrupai olsun” diyordu ve hayalini de gerçekleştirdi bugün 56,4 milyona ulaşan kredi kartı sayısı ile…
