Pegasus Havayolları'na ait Boeing 737-800 tipi yolu uçağının İstanbul Sabiha Gökçen Havaalanı'na inişi sırasında pistten çıkıp kaza yapması uçaklarda 'kara kutu' olarak bilinen sistemin önemini bir kez daha ön plana çıkardı.
Uçak yolculuğu boyunca kabin içindeki konuşmaları ve belli uçuş verilerini kaydeden kara kutu, uçuş verilerini kaydetme özelliği ile olası bir kazanın sebebini ortaya çıkarmada hayati öneme sahip.
Tüm ticari yolcu uçaklarında genellikle arka kısımda olan iki ayrı kara kutu bulunuyor.
Bunlardan biri kokpit konuşmalarını kaydeden CVR, diğeri yükseklik, hız, hava sıcaklığı ve yol güzergahı gibi uçuş verilerini kaydeden FRD cihazı.
CVR cihazı 2 saat kayıt yapabiliyorken FDR cihazının 25 saate kadar kaydetme özelliği var.
Düşme anında kaydettiği verileri koruyacak sağlamlıkta tasarlanan kara kutular 6 bin metre su derinliğine kadar korunabiliyor.
Denizde bulunması için alarm özelliğine sahip kara kutuların su altında 30 gün boyunca her saniye uyarı verme özelliği bulunuyor.
KAÇ ÇEŞİT KARA KUTU VARDIR?
Hava olayları ve kazalarının soruşturulmasında kolaylık sağlaması amacıyla hava taşıtlarında bulunmaktadır.
Çeşitli özelliklerine göre sınıflara ayrılır:
Tip 1: Sadece kokpit ile yer, kokpit ile diğer hava araçları ve mürettebatın kendi arasındaki konuşmaları kaydeden cihaz.
Tip 2: Sadece uçuş verilerini kaydeden ve ses kaydetmeyen cihaz.
Tip 3: Hem ses hem de uçuş verilerini kaydeden cihaz. Kısaca FDR/CVR olarak bilinir. Günümüzde en yaygın kullanılan kara kutu tipidir.
KARA KUTU NELERİ KAYDEDİYOR?
Kara kutular kullanıldıkları uçaklara göre farklılıklar gösterirler. En detaylı kayıt büyük yolcu uçaklarında yapılır. Küçük bir uçakta kaydedilecek parametre sayısı ve çözünürlükleri uçağın kullanılacağı sınıfa göre değişir. 2 kişilik bir akrobasi uçağında kaydedilecek veriler 15 ile 20 arasında değişir.
Bu konuda referans olarak SAE AS 8039A dokümanı referans alınabilir. Büyük uçaklarda ise 88 temel parametre vardır.
Bu parametrelerin türetilmesi ile bir uçakta toplam kaydedilecek bilgi belli olur. Yolcu uçaklarında bu kriter sayısı 250 ye yaklaşabilir. Bu veriler bir kaza olması durumunda incelenir ve kaza nedeni anlaşılır.
Örneğin Pilotun motor gücünü arttırdığı Güç kolunun herhangi bir andaki değeri motor gücü değeri ile aynı değilse güç kolu ile motor bağlantısı kopmuştur diye yorumlanabilir.
Bu bilgiler kokpit ses kayıtları ile kıyaslanarak emin olunur. Şayet arıza fark edilmişse pilot bunu yere bildirmeye çalışacak, bu konuşmalar da kara kutuda kaydolacaktır.
Bu kayıtlar sadece kaza durumunda değil, aynı zamanda bir öğrenci pilotun uçuş performansının değerlendirilmesinde de incelenebilir.
Aşağıdaki listede verilenler orta büyüklükte bir uçakta kaydedilecek 88 parametreden bazılarıdır:
*Zaman
*Basınç irtifası
*Hava hızı
*Baş doğrultusu
*İvme (Dikey)
*Yunuslama durumu
*Roll durumu
*Pilotun Telsizi açma kapamaya elle müdahalesi
*Motor gücü
*Otopilot çalışıyor mu?
*Uzunlamasına ivme
*Yunuslama Kontrol verisi
*Lateral Kontrol verisi
*Rudder pedal verisi
*Asli yunuslama kontrol yüzey pozisyonu
*Asli lateral kontrol yüzey pozisyonu
*Asli yalpa kontrol yüzey pozisyonu
*Lateral ivme
*Yunuslama yüzey kontrol pozisyonu
*Kokpittte flap yüzey seçimi, firar kenarı;
*Kokpittte flap yüzey seçimi, hücum kenarı;
*Dış ortam sıcaklığı
*Otopilot durumu
*Radyo irtifası
*Hücum açısı
*Hidrolik basınç
*Yer hızı
*Fren basıncı
*DC elektrik dağıtıcı statüsü
KARA KUTU NE KADAR SAĞLAMDIR?
*Kara kutu her 3 eksen de aynı anda 1000 g'lik güçte yarı dalga sinüs biçimli çarpmaya dayanıklı olmalıdır. (g=9.81 m/s²)
*Kara kutu en zayıf olduğu eksende 6,5 milisaniye boyunca 1700 g'lik yarı dalga sinüs biçimli çarpmaya dayanıklı olmalıdır.
*Kara kutu 0,05 inch2 lik bir alanda 250 kilogramlık ani bir baskıya dayanabilmelidir (bozuk para büyüklüğünde bir yere 5 ton düşse kaldıracak güç demektir).
*18 inch derinliğinde kumun altında çalışabilmelidir (45 santim).
*1100 derece santigrat sıcaklıkta yarım saat çalışabilmelidir.
*3 metre derinliğinde suyun içerisinde 30 gün çalışabilmelidir.
Yukarıda verdiğimiz maddeler bir kara kutunun kullanım izni almadan evvel geçtiği testlerin bir listesidir. Bu testleri geçemeyen bir kara kutunun bir uçağa takılmasına izin verilmez. Bunlar dışında pek çok test daha uygulanmaktadır.
