KONDA Genel Müdürü Bekir Ağırdır, 2019 seçimleri, ‘hayır bloku’ iktidarın durumu ve gündeme ilişkin açıklamalarda bulundu.
TBMM Genel Kurulu’ndaki Kürdistan tartışmalarına değinen Ağırdır, Türkiye’nin ulus devlet refklesine geri döndüğünü söyledi.
Ağırdır, “Yeniden ulus devlet reflekslerine geri dönülüyor. Yeniden bildiğimiz her şeyi kontrol edebileceği bir çaba içerisinde. Bu sadece Türkiye’de de böyle değil. Ben buna küresel ara buzul dönem diyorum”dedi.
6-8 Ekim Kobani olayları birlikte Kürtler’in kırılma yaşadığını ifade eden "Kürtler ilk defa 'Kürt partisine bu yapılır mı' itirazı içinde dedi.
Ağırdır, “Kürtlerde hem zihni kırılma, hem de gönülde başka bir dönüşüm oldu. Dolayısıyla oy verme davranışı diye baktığımız zaman, Kürtler hala HDP’ye sahip çıkıyor, sahip de çıkacak. Onun için HDP’nin önünde bir baraj problemi olacağını sanmıyorum” ifadelerini kullandı.
*Gündem çok hızlı değişiyor. Meclis’te Urfa Milletvekili Osman Baydemir’e cezai yaptırımla sonuçlanan “Kürdistan” tartışması ile başlamak istiyorum. Güvenlik siyaseti nereye gidiyor, ne oluyor?
AK Parti iktidarında “Kürdistan meselesi” devletin eski reflekslerine geri döndüğünü gösteriyor. 40 yıl geriye… İşin siyasi bir manevra tarafı var. O da şu; AK Parti İktidarı özelikle 2013’ten itibaren çok düzenli bir biçimde muhalefeti ötekileştiren, giderek “şeytanlaştıran” ve “milli”lik kavramı üzerinden kriminalize ederek onları hataya zorlamayı siyasi taktiğe döndürdü. Önce HDP içindi, şimdi CHP için aynı dil ve kelimeler konuşuluyor. Selahattin Bey (Demirtaş) için kullanılan cümleler, Kemal Bey (Kılıçdaroğlu) için de kullanılmaya başlandı. Bu dilin gerisinde felsefi bir çalışma ve ideolojik yaklaşım olduğunu sanmıyorum. Doğrudan 2019 seçimlerine yöneliktir. 2019 seçimlerinde muhalefete gidecek oy veya AK Parti tabanındaki olası çözülmenin önüne geçmek içindir. Muhalefeti hep bir yere kilitleme taktiğidir. İşin ideolojik tarafı ise, Türkiye Cumhuriyeti devletinin güvenlikçi yaklaşımı, bakışı yeniden Kürt meselesine galebe çaldı. Konuşulan şey yeniden güvenlikçi yaklaşımdır.
Daha somut bir yerden bakarsak, güncel aktörler üzerinden HDP şöyle, PKK böyle, Kürt siyaseti şu… tabi bazı şeyler söylenebilir; ama Türkiye’nin kendi Kürt meselesinde önemli bir değişim var. Neydi o değişim; son 3-4 yıldır Kürt meselesi giderek Türkiye’nin meselesi olmaktan çıkıp uluslararası katmana denk geldi. Artık üç katmanı var. Anayasal, Türkiye toplumunun kendi içinde uzlaşması, bölgesel ve küresel tarafı var. Dolayısıyla eskisinden daha karmaşık bir hale geldi.
*Oysa birkaç yıl önce kendi içimizde halletmeye çalıştığımız bir sorun…
Evet, Akil İnsanlar heyetinin Samsun’a, Trabzon’a, Denizli’ye gönderdiğimiz gibi 3 sene 5 sene sonra yeni bir süreç başladığında Paris’e ya da Londra’ya da göndermek zorunda kalabiliriz. Ya da en azından Suriye’ye, Irak’a göndermek zorunda kalabiliriz. Küresel boyutu var. Artık meselenin küresel aktörleri var ve giderek daha karmaşık bir hale geliyor.
*Geriye gidişin dünyayla bağını kuranlardansınız…
Meseleyi yalnızca siyasetin güncel hareketleri üzerinden okumak ve anlamlandırmak kolay değil. Devlet bu problemi karmaşıklaştıkça bütün dünyada başka konularda da olduğu gibi yeniden ulus devlet reflekslerine geri dönülüyor. 80’lere, 90’lara kadar bildiğimiz, gördüğümüz ulus devlet modeline tutunuyor. Yeniden bildiğimiz “her şeyi kontrol edebileceği, gündelik hayatı kontrol edebileceği, siyaseti kontrol edebileceği” bir çaba içerisinde. Bu sadece Türkiye’de de böyle değil. Ben buna “küresel ara buzul dönem” diyorum.
*Dünya ile paralel seyreden bir gidişat yani…
Küresel ara buzul dönem… Trump’ın seçilmesini de çok tesadüf görmüyorum. Aynı problemler var. Dolayısıyla Türkiye hem kendi, hem Kürt meselesi, hem de gelir dağılımındaki adaletsizlik, eğitim veya sağlık politikalarındaki sorunluluk gibi bir sürü problem için de geçerli. AK Parti iktidarından olan meseleler var; ama bütün dünyadaki gelişmelere paralel seyreden bir şeyler var. Bu karmaşıklığı devletler, dönüşerek aşmak yerine insanlık şimdi böyle bir ara dönemle yeniden eski ulus devlet kodlarına geri döndü. Tek tipçi, merkeziyetçi hayatın her alanını denetleyen, usullerine geri dönerek bu işleri halledeceklerini sanıyorlar.
* Hükümet bu politikalarla sonuç aldığına mı inanıyor. Yoksa kendisini yapmak zorunda mı hissediyor?
İnandıklarını sanıyorum. Daha doğrusu şöyle; insanlık 60’lardan itibaren, iletişim, dönüşler vs. bütün bu hayatla çağ değişip sanayi toplumu diye tanımlayabildiğimiz hikaye, bilgi toplumu ya da postmodern dünya. Sorun şu ki, dünyadaki devlet modelleri hala sanayi toplumunun kurguladığı devlet modellerdir. Devletlerin bu noktada yeniden değişmesi lazım diyorum. İnsanlığın krizi bir bakıma bu. Biz bugünkü hayata uygun, katılımcı devlet ve hukuk sistemlerini üretemedik. Ve bunu üretecek, ya da bunu savunacak siyaset adamaları, bilim insanları da ortada yok. Yani insanlığın önünde bir ütopya eksikliği var. Gündelik hayatta yaşadığımız başka bir hayat ama bu hayatı yöneten kurallar ve mekanizmalar ise halen sanayi toplumunun hayatı. Basit bir sayı söyleyeyim; 80’de Türkiye nüfusunun yüzde 55-60‘ı köylerde, kırda yaşıyordu. Bugün kırda yaşayan yalnızca yüzde 7. Nüfusu 2 binin altında olan yerleşim yerlerinde yaşayanlar yüzde 16. Yani, yüzde 84’ü kentli. Hatta 84’ün 50’si yani toplam nüfusun 50’si 11 metropolde.
'KÜRTLERİN YÜZDE 48’İ 5 METROPOLDE YAŞIYOR'
Kürtleri ele alalım mesela. İstanbul, İzmir’de beyaz Türkler gördüm. Beyaz Türkler, Kürtlere baktığında aşiret mensubu, töreler, gelenekler diyor… Kendince filmlerde edindiği bir izlenim. Kimse şunun farkında değil! Belki Kürt siyasetçiler de farkında değil. Bugün Türkiye’deki Kürt nüfusunun yüzde 49’u yani yarısı 5 metropolde yaşıyor. İstanbul, Diyarbakır, Van, Mersin, Ankara. Şimdi yüzde 48-49 Kürt nüfusu buralarda. Dolayısıyla İstanbul’daki Kürtün aşiret, töre gibi o filmlerde kalmış ya da 60’ların köy hikayelerinde romanlarında, edebiyatında kaldığı hikayelerin bugün gerçeklikte karşılığı yok. Ama buna uygun da yeni bir hayat modeli de üretilemedi. Ne yönetimlerde, ne toplumsal mekanizmalarda, ne dayanışma mekanizmalarında… Kastettiğim şey bu.
'90’LARDA ‘DEĞİŞMEMİZ LAZIM’ DİYEN VARDI'
Oysa böyle yeni bir model başladığı zaman 80’lerde 90’larda devletlerin demokrasinin içindeki insanlarda yarıya bölünmüştü. Değişmemiz lazım diyen vardı. Çözüm süreci sırasında bir sürü eski general çıktı, röportajlar verdi. Şunu başardık, bunu başardık ama bunun siyasetin başarması lazım dedi. Bundan kaynaklı bu iş bitmedi, vesaire diyorlardı. O zamanlar bürokrasi, bugüne taşınırken 90’larda 2000’lerde dünyada da Türkiye’de de böyle düşünen bürokratlar vardı. Ama o bürokratların ve siyasetçilerin yöntemleriyle problemler çözülemedi. Çünkü yöntemler tam doğru kurgulanmamıştı. Çözülemedikçe eski refleksleri olan bürokratlar, kadrolar şimdi hakim. Dolayısıyla bugün ‘memnunlar mıdır, inanıyorlar mıdır’ diyorsan; evet, buna inanan ve bundan memnun olan eski bir zihniyetin sahibi kadrolar iş başında. O vali, o müsteşar, o genel müdür gerçekten böyle bir kontrol yöntemi mekanizmaları içinde Kürtlerin hiçbir talebinin artık siyasallaşmayacağının umudunu taşıyorlar. Buna da inanıyorlar.
Asıl mesele şu; Bu durumun sürdürülebilir olup olmadığı. Bu durumun sokaktaki gerçek hayata karşılık düşüp düşmediği. Benim kanaatim fiilen içinde yaşadığımız gündelik hayata karşılık düşmüyor. Yani bugünün dünyasında Türkiye’de bile neredeyse yetişkin hemen herkesin elinde cep telefonu ve hemen internete girilebilme imkanının olduğu dünyada… 1980’de Türkiye’de bütün telefonlar, başbakanın masasındakiler dahil 425 bin adetti. Bugün 18 yaşını geçmiş 56 milyonun elinde cep telefonu var ve internete girebiliyor. Bugünün hayatını 80’lerin mantığıyla, bütün medyayı denetleyeceğim o haberi çıkar, bu yazıyı koyma, bu fotoğrafı çıkar, televizyondaki o görüntüyü buzla, pratik olarak mümkün değil. Onun için sürdürülemez. Bir yerden sonra patlayacak. Ruhumuz başka bir şey yaşıyor, bedenimiz başka bir yerde.
*Bu uygulamaların memnuniyet yarattığına dair bir de tez var. Laboratuvar olarak kullanılan Kürt illerindeki kayyum meselesinden bahsediyorum. İktidar sahipleri halkın son derece memnun olduğu ileri sürüyor. Sizin saha bilginiz ne diyor veya siz nasıl değerlendiriyorsunuz?
Bir hizmet olup olmadığını bilmiyorum. İnsanların eleştirileri olabilir veya şimdi de eleştirmiş olabilir. Veya kendisinin oy verdiği belediye başkanını da o zaman eleştiriyor olabilir. Ama eleştirel olması, kendi iradesinin dışında bir iradenin duruma hükmetmesine de izin veriyor anlamına gelmez. Örneğin çok başarılı bir kayyum da çıkabilir! Gerçekten adam çok başarılı işler de yapabilir. Ama bu seçimler geldiği zaman o yörede, o mahallede yaşayan insanların kategorik olarak böyle davranacakları anlamına gelmez. Bizim gördüğümüz şudur; Kürtlerin içinde ya da Kürt yurttaşların zihin dünyasında önemli bir kırılma oldu. 2013’lerden itibaren… Tabii ki Kürt sosyolojisi üzerine çok daha geniş kapsamlı bir çalışma yapmak lazım; ama bildiğim kadarıyla bu konuda en çok yapanlardan biri biziz.
Gözlemlediğim şey şudur; sosyolojik olarak baktığınız zaman Kürtlerin içinde bir dindarlığı ya da Müslümanlığı daha öncelikli olarak tanıyan insanlar, kümeler vardır. Bir de elit, seküler bir hayatı ve seküler bir fikri öne koyan dolayısıyla hayatta kimlik dediğiniz zaman önce ‘Kürdüm ben’ diyen insanlar vardır. Bir de oldum bittim, düzene, egemenlere daha yakın kümeler vardır. Oldum bittim, düzene, egemenlere muhalif kümeler var. Dolayısıyla o düzene, egemenlere yakın padişahlarda, Osmanlı döneminde de, Cumhuriyet döneminde de böyle. O düzene yakın Kürtlerin Cumhuriyet dönemindeki partilere her zaman Adalet Partisinin içinde, ANAP’ın içinde… Hani deniyor ya, ‘Kürtler ne istediler de olamadılar’ bakan da oldu vesaire... Evet, bunların içinde temsilcileri olmuştur. Muhalif siyasetçiler oldu.
'KOBANi İLE İLK DEFA KÜRT KİMLİĞİNE SAHİP ÇIKMA GİBİ BİR FİKRİ DÖNÜŞÜM OLDU'
Ama 2013’ten itibaren şöyle bir kırılma oldu. Özellikle Kobanê’deki süreçte dindarlığı, Müslümanlığını kimlik olarak daha önde tutan Kürtlerde bile hayat tarzları sekülere çevirdikleri için değil, HDP’nin ekolojik politikalarını anladılar da ikna oldular, oy verdiler diye değil. Ama ilk defa Kürt kimliğine ve Kürt partisine sahip çıkmak gibi bir fikri dönüşüm oldu. Dolayısıyla o fikri dönüşüm yalnızca AK Parti’ye eleştirel bakmaya, başlamaktan ibaret değil. Hem zihni kırılma, hem de gönülde başka bir dönüşüm oldu. Şimdi de aynı şey Barzani meselesi ya da Barzani’ye karşı Kuzey Irak’a karşı, Suriye’ye karşı Türkiye’nin ya da Türkiye’yi yöneten iktidarın tutturduğu dil meselesi. Dolayısıyla oy verme davranışı diye baktığımız zaman Kürtler hala HDP’ye sahip çıkıyor, sahip de çıkacak. Onun için HDP’nin önünde bir baraj problemi olacağını sanmıyorum.
'KÜRTLER İLK DEFA ‘KÜRT PARTİSİNE BU YAPILIR MI’ İTİRAZI İÇİNDE'
HDP’nin bütün politikalarını onayladıkları anlamına gelmiyor. Hendek politikalarını onaylıyor anlamına da gelmiyor. Kürt yurttaşların içerisinde de PKK’ye eleştiri çok. Eleştirmemek ye mümkün değil. Mesela sadece PKK veya HDP meselesi değil. İlk defa Kürtler ‘ulan Kürt partisine de bunlar yapılır mı? Benim kimliğimin partisine de bu yapılır mı?’ diye bir itiraz içinde HDP’ye ya da ardından gelecek olan başka partilere sahip çıkacaktır. Ama mesele sadece oy verme davranışı değil. Mesele asıl olarak; Türkiye bu gerilimi taşıması mümkün mü, bu meselenin sürdürülmesi mümkün mü? Veya Kürtlerin oy verdiği belediye başkanlarının 2019 seçimlerinde de dolayısıyla bu oy verme davranışında ki gözlemimiz doğruysa; muhtemelen bu illerde, kentlerde, ilçelerde HDP veya bu siyasetin temsilcisi belediye başkanları kazanacak… Seçim sonrası yine mi kayyum atanacak bu sürdürülebilir bir durum değil.
*Gündemde çok konu var. Bütçe görüşmeleri, Kudüs, Zarrab davası, seçim… Seçim olacağını düşünüyor musunuz?
AK Partiye muhalif kesimlerde kaç mesele var? Bir umutsuzluk. Çünkü Kürtler HDP’ye oy veriyor, destekliyor ayrı. Yine verecek, destekleyecek bu ayrı. Ama HDP’nin politikalarının yetmediğini görüyor. Ya da CHP’ye oy verenler CHP’nin politikalarının yetmediğini veya iktidarı kazanma ihtimalinin olmadığını görüyor. Bir de iktidarın yaptıklarına, OHAL şartları altında yapılan edilenlere, olan bitene bakıyor ve böyle bir umutsuzluk üretiyor bir yandan. Bir yandan evet, bu dünyada AK Parti karşıtı blokta bir entelektüel ve siyasi sığlık var. Yeni modeller, yeni Türkiye’nin ütopyasını üretmek yerine sadece bir mağduriyet dili üzerine siyaset üretilmeye çalışılıyor. Bu da toplumun büyük kesimleri tarafından da destek üretmiyor. Veya siyaseten baktığımız zaman 4 tane kimliğe kilitlenmiş siyaset ve 4 kimliğin de 4 partisi var. O zaman da kimlik sayımı yapıyoruz, seçim yapmıyoruz. Dolayısıyla seçimlerde, başka olumsuzluk, çaresizlik üretiliyor ve dolayısıyla korku üretiliyor. Ve korku üzerinden de böyle bir noktaya geliniyor. Elbette böyle bir matematik ihtimal de olabilir ama benim kanaatim odur ki yapılacak şey bu tür çaresizlik, umutsuzluk duygularına teslim olmak, korkuya teslim olmak değildir. Yapılacak şey, Türk, Kürt veya dindar, seküler, solcu sağcı, ama bugün Türkiye’yi ortak yaşam iradesini yaratacak yeni bir Türkiye ütopyası üretmeye emek harcamak ve bunun siyasetini örmektir.
* HDP, CHP veya muhalefet bunu neden yapamıyor?
Birkaç problem var. CHP açısından bakarsak, CHP’nin entelektüel çevrelerden beslenme ilişkisi, yani fikri olarak değil insan malzemesi, insan kaynağı olarak beslenme ilişkisi zayıf. İki, sosyolojik olarak da ekonomik sınıflar bazında da belli kimlikler içine sıkışmış durumda. Ve o entelektüel ilişki yeni siyaset üretmek gibi bilgiden, bilimden faydalanma kapasitesi de zayıf olduğu için beslenme alanı tıkalı ve yenilenemiyor.
HDP ise, hem Kürt meselesine tıkanıp kaldığı için, (buna ulaşmak istedi istemedi tartışmasına girmeden) sonuç olarak Kürt siyasetinin içine hapsolduğu için bir yandan da Kürt siyasetinin PKK gibi bir aktörünün onlara izin vermediği için ya da izin vermeyecek ortamlar oluşuyor olduğu için iki partide de bu yenilenme üretilemiyor. Problemimiz de burada. Ama bu illa CHP veya HDP’nin de görevi değil. Saadet Partisi’nden AK Parti/ye kadar herkesin görevi. Aslında bugün mesele Kürtlerin en önemli meselenin ‘Biz’ duygusunun parçalanıyor olması ve kimliklere dayalı kutuplaşmanın yayılıyor olarak görüyorum.
Çünkü bu ruh hali ortak yaşam iradesini güçlendiren bir motivasyon üretmiyor. Aksine ortak yaşam iradesini zayıflatan motivasyonlar üretiyor. O zaman korkular çalışıyor. Çünkü biz CHP, HDP ya da HAYIR diyen blok üzerine konuştuk ama AK Parti ya da muhafazakar küme üzerinden bakarsak, onlar da tabandan almıyorlar. Siyasi aktörleri anlamında değil. Oradaki sade AK Parti’ye ya da MHP’ye oy vermiş 25 milyon insana baktığım zaman o insanların önemli bir kesimi gerçekten kendi vatanları veya inançları üzerinden bir tehdit algısına sahip. Bütün dünyanın Türkiye’nin bölüneceğine inanıyor. Gelişmeler de onları haklı çıkaracak önek üretti vs.
*Tablo buysa, o zaman ne yapmak gerekiyor?
Dolayısıyla “Hayırcı blok” diye bakarak değil, bütün Türkiye’nin yüzüne bakmalıyız. Sadece Türklerin değil Kürtlerin de, sadece sekülerlere, solculara ya da Alevi ve aydınlara değil, muhafazakarlarda dahil bütün Türkiye için yeni bir ütopya üretmeli ve bunun siyasetini örgütlemeliyiz. Bugün var olan partilerin hiçbirisi bunu yapma kapasitesine sahip değil. Bu partilerin hepsi bir kimliğin unsuru ve kutuplaşmanın bir parçası haline dönüşmüş durumdalar. Bu anlamda HDP’nin Türkiyelileşme projesi çok anlamlıydı. Ben o zaman dedim keşke bütün partiler Türkiyelileşebilse.
Çünkü, her parti bir kimliğin içerisinde tıkanıp kaldı. Ama hayat başka türlü aktı. Bölgedeki gelişmeler, Türkiye’deki gelişmeler, PKK’nin yaptıkları, devletin tercihleri, AK Parti’nin tercihleri sonuç olarak önümüzde böyle bir mesele var. Dolayısıyla burada bu kadar umutsuzluk üretecek, bu kadar kaygı, korku geleceğe bakmak yerine gerçekten ortak geleceğe olan inancımızı beslemek gerekiyor. Önce her birimizin kendi zihninde, gönlünde bir yenilenme üretmeye ihtiyacımız var. Bu çaresizlikten kurtulmak ve yeniden bu ülkenin ortak hayata, ortak geleceğe olan inancını tazelemekten başlamamız lazım.
Kaynak: Mezopotamya Ajansı
