Fas Kralı 6. Muhammed ulusal sesleniş konuşmasında çok beklenen anayasal reformunu açıkladı. Berbericenin ikinci resmi dil olarak tanındığı yeni anayasa metninde Kral’ın bazı siyasi ve dini yetkilerini azaltılırken, Başbakan’ınkini arttırılıyor. Ülkede siyasi değişim isteyen 20 Şubat Hareketi ise reformu yetersiz bularak pazar günü birçok kentte eyleme çağırdı.

Arap dünyasındaki ayaklanmaların etkisi altında Fas’ta anayasal reform gerçekleşiyor. Reform projesi 1 Temmuz günü referanduma götürülecek. Proje, artık “hükümetin başkanı olacak” olan Başbakan’ın yetkilerinin arttırılmasını öneriyor. Başbakan, seçimlerde galip gelen parti içerisinden seçilecek. Bugüne kadar Başbakan’ı Kral seçiyordu.

Bununla birlikte hükmet konseyinde tartışılan ülkenin genel politikası ise her Cuma Kral olmadan yapılacak. Bugüne kadar sadece Kral’ın başkanlık ettiği Bakanlar Kurulu bu politikaya karar verebiliyordu. Mevcut anayasada parlamentoyu feshetme yetkisi sadece Kral’a aitken, yeni projede Başbakan parlamentoyu da feshedebilecek. Mevcut koşullarda Kralın ayrıca geniş bir atama yetkisi bulunuyor.

Adalet alanında da reform yer alıyor. Yargıçlar Yüksek Kurulu’na artık Kralı temsil eden Adalet Bakanı başkanlık yapmayacak.

KRAL’IN DEĞİŞMEYEN YETKİLERİ

Buna karşın Kral ülkede tek dini otorite ve Devlet Başkanı olarak kalmaya devam edecek. Kral açıklamasında “inanç özgürlüğü” olacak derken, devletinin dininin de “İslam” olduğunu hatırlattı. Yine Kral yürütmede de önemli bir aktör olarak kalmaya devam ediyor, zira devletin büyük stratejilerinin belirlendiği Bakanlar Konseyi’ne başkanlık ediyor. Kral ayrıca ordunun şefi olarak kalmaya devam edecek ve büyük elçiler ile diplomatları akredite etme yetkisine sahip olacak.

Kralın başkanlığında bir “Yüksek Güvenlik Konseyi” de kurulacak. Bunun görevinin “iç güvenlik ile yapısal ve beklenmedik sorunları yönetmek” olacağı kaydedildi.

Le Monde gazetesine konuşan Fransa Ulusal Bilimsel Araştırmalar Merkezi (CNRC) araştırma müdürü ve Arap dünyası uzman siyasetbilimcisi Jean-Noël Ferrié, yeni anayasa reformu için “son derece liberal ve demokratik” yorumunda bulundu. Ferrié’ye göre liberal çünkü “yeni haklar içerecek ve bir Anayasa mahkemesi kurulacak, kadın-erkek eşitliği anayasaya bağlanacak ve Anayasa dolaylı olarak vicdan özgürlüğünü tanıyacak.”

Fransız uzman, Faslıların da yeni kurulacak olan Anayasa Mahkemesi’ne başvurma imkanının doğacağını ve haklarını ilerletebileceğini belirtiyor. Yine feminist organizasyonlar, miras alanında olduğu gibi bazı eşitsiz yasalara karşı koyabilecekler. Siyaset bilimci, halkın girişimiyle referandum olasılığından da bahsediyor.

BERBERİCE RESMİ DİL OLUYOR

Yeni anayasadaki en önemli reformlardan birisi kuşkusuz ülkenin yüzde 40’ının konuştuğu bir dil olan berberice resmi bir statünün önerilmesi oldu. Hazırlanan bu anayasada berberi dili ülkenin ikinci resmi dili statüsüne kavuşuyor.

Berberilerin dil, kimlik ve kültür mücadeleleri ile Kürtlerinki arasında tarihsel benzerlikler bulunuyor. Onlar da Kürtler gibi birçok ülkede parçalı halde yaşıyorlar. Fas’ta nüfusun yüzde 40’ını oluşturan Berberiler, Cezayir’de nüfusun yüzde 25’ini, Mali ve Nijer’in her birinde yüzde 10’unu ve Tunus’ta yüzde 3’ünü oluşturuyor.

Berberi dilinin farklı lehçeleri ayrıca Libya, Moritanya ve Kanarya Adaları ile Mısır’da da konuşuluyor. Berberi dilinin birinci ülkesi olarak görülen Fas’ta temel olarak üç lehçede bu dil konuşuluyor. Bunlar Orta Fas’ta Tamazigt lehçesi, Kuzey Fas’ta Tarifit ile güneydeki Yüksek Atlas ve ülkenin her yanında konuşulan Taşelit lehçesi şeklinde sıralanabilir. Taşelit en çok konuşulan berberi lehçesi durumunda. Berber dilleri tarih boyunca işgallerle kesintiye uğramasına rağmen, 2000 yıldan fazla bir süredir bir yazı diline de sahip.

Berbericenin hiçbir ülkede resmi bir dil statüsü yok ama Mali ve Nijer ile 2002’den beri Cezayir’de ulusal dil olarak kabul görüyor. Cezayir’de her ne kadar 10 Nisan 2002’deki anayasa revizyonu ile ulusal dil olarak ilan edilmesine ve Fas’ta ilkokulda öğretilmesine rağmen, bu dil her iki ülkede de ne bölgesel bir dil olarak, ne de akademik kürsüler veya üniversitelerde öğretilmedi.

Ulusal politika düzeyinde de berberi diller hiç bir zaman geniş bir destek görmedi. Kürtçede olduğu gibi daha çok kırsal kesimlerde kendisini bugüne kadar yaşattı. Dilin geliştirilmesi için resmi bir destek sunulmadığı gibi yaygın Arap asimilasyonu nedeniyle berberi dillerinin yerel ve standart Arapça karşısında direnç gücü de azaldı.

REFERANDUMA GÖTÜRÜLECEK

Fransız siyaset bilimciye göre Temmuz başındaki referandum yeni anayasa için “gerçek bir test” olacak. Ferrié, eğer yüzde 60 dolayında bir katılım olursa, halkın yeni Anayasa’yı destekleyeceği anlamına geldiğini söylüyor. Yeni anayasanın eski Anayasa ile Avrupa anayasal monarşileri arasında “makul bir uzlaşma” olduğunu belirten Ferrié, “Monarkın İspanya veya Birleşik Kırallık gibi tüm yetkilerinin elinden alındığı bir durum değil ama Kral’ın hakemlik yetkilerinin olduğu bir durum” diyor.

20 ŞUBAT HAREKETİ PROTESTOYA ÇAĞIRDI

Öte yandan ülkede demokratik değişim talebiyle kurulan 20 Şubat Hareketi, 6. Muhammed tarafından sunulan anayasal reform projesini barışçıl gösterilerle protesto etmek için Pazar günü sokaklara çıkmaya çağırdı.

Hareket, reform projesinin “gerçek bir kuvvetler ayrılığı” yönündeki taleplere cevap olmadığı tepkisinde bulundu. Hareketin Facebook sayfasının 60 bin üyesi var. Rabat, Casablanca, Tanger, Marakeş ve Fes’te eylemlerin yapılması öngörülüyor.

ANF