<p class="MsoNormal"><span lang="EN" style="mso-ansi-language:EN">Kastamonu Bozkurt sel felaketin koordinasyonunda yer alan bir doktor, hem kendi tecrübelerinden hem de daha önce dünyanın çeşitli yerlerinde afetlerde bulunmuş doktorların tecrübelerinden yararlanarak deprem alanlarında dikkat edilmesi ve acil yapılması gerekenler ile ilgili 18 maddelik bir liste hazırladı: </span></p> <p class="MsoNormal"><span lang="EN" style="mso-ansi-language:EN">1- Orada 2-3 güne salgın hastalıklar başlayacak muhtemelen, kemirgenler ortalığa çıkacak. Çöplerin sıkıştırılarak, ağzı kapatılarak derhal uzaklaştırılması çok kritik önemde. Kedi-köpekleri besleyerek kontrol altına almak ve açıkta asla gıda artığı bırakmamak çok önemli.</span></p> <p class="MsoNormal"><span lang="EN" style="mso-ansi-language:EN">2- İlk stoklar eriyince son kullanma tarihi geçmiş ürünler depolara çekilecek, buna muhakkak dikkat etmeleri lazım. Özellikle mamalarda ve az bilinen markalarda son kullanma tarihi geçmiş ürünlerle daha çok karşılaşılıyor. Birilerinin bunları sürekli kontrol etmesi gerekli. Çok acı ama köpekler ölülerin parçalanmış kolunu bacağını yemeye başlayacak. Biz Bozkurt'ta köpeklerin ağzından ölmüş selzedelerin kollarının bacaklarının toplandığını görmüştük ne yazık ki.</span></p> <p class="MsoNormal"><span lang="EN" style="mso-ansi-language:EN">4- Motorize ekipler varsa onlar hasarlı bölgelere çok iyi giriyorlar, onları aktif kullanmak lazım. Çok hızlı malzeme taşıyabiliyorlar. Coğrafya çok geniş, motorize ekipler çok aktif kullanılmalı. Online sipariş ve kargo hizmetlerinin gönüllü kuryeleri alanda görevlendirilmeli</span></p> <p class="MsoNormal"><span lang="EN" style="mso-ansi-language:EN">5- Demir kesme makası ve bilimum tersine inşaat materyali, tecrübeli inşaat ustası veya inşaat mühendisi marifetiyle çok iyi iş görür. İnşaat ustalarından, inşaat amelelerinden çok yararlanılabilir. İnsan kaynağından ziyade ekipman yetersizliği oluyordur sıkça. Onun için inşaat işçilerini inşaat malzemeleriyle beraber bölgeye çağırmak gerekli.</span></p> <p class="MsoNormal"><span lang="EN" style="mso-ansi-language:EN">5- Herkes gider gitmez çalışıyor ve ertesi güne bitap düşüyor ama ertesi gün de devam edilmesi lazım. 48 saat çalışanlar oluyor ama verim çok düşüyor. Bu farkındalığı gönüllülerde yaratmak lazım. Öte yandan onlar da hastalanabiliyor orada ve gönüllülerin sağlık problemleriyle uğraşılıyor; bu çok gereksiz ve önlenebilir bir işgücü kaybı. Akdeniz milleti olduğumuz için insanlar beklemeye-dinlenmeye alışkın değiller ne yazık ki.</span></p> <p class="MsoNormal"><span lang="EN" style="mso-ansi-language:EN">6- O bölgede çalışan herkesin tetanoz ve kuduz aşısı olması lazım çünkü tetanoz ve kuduzun ilacı yok ve inşaat parçacıklarından vücudu kesip 3-5 gün sonra acıyla öldürür bu hastalıklar. Eldivensiz iş yapılmamalı orada. Gerçekten enkazdan kurtarılanlarla enerji harcamak varken gönüllülerle uğraşmak çok acı veriyor insana. Gözlerini iyi koruması lazım herkesin. Çevreye her aşamada moloz vs yayılabilir; gönüllerin kalıcı görme kaybı yaşamaması lazım.</span></p> <p class="MsoNormal"><span lang="EN" style="mso-ansi-language:EN">7- Su kaynakları çok kritik. Özellikle deprem dolayısıyla yeraltındaki çatlaklar suları kirletebilir. Öte yandan çevrede barajlar da var; o barajlar güvenlik açısından kontrol edilmiştir ama sağlık açısından da kontrol edilmeli.</span></p> <p class="MsoNormal"><span lang="EN" style="mso-ansi-language:EN">8- Abdest alan insanlarda bile birkaç gün içinde ishaller görülmeye başlanabilir. Çeşme suyu kültürü orada yaygın olabilir. Depremden kurtulanlar hasbelkader çeşme suyu içip hasta olabilirler. Mesela önümüz cuma; şadırvanların bağlı olduğu depolar derhal klorlanmalı. Basit bir klor seviye ölçme cihazı var sağlık müdürlüklerinde, onunla ölçüp depoyu klorluyorsun. İller Bankası oranın inşaat kısmıyla güzel ilgileniyor ama suların temizliğine Bozkurt'ta sadece ve sadece ben bakmıştım. Bozkurt'taki tüm su depolarını ve su hattını ezberlemiştim. Hâlâ Bozkurt'taki tüm su kaynaklarını çizebilecek kadar iyi hatırlıyorum. Askerlerin su depoları kirliydi, klorlamıştım. 1 ton suya 1 klor tableti atmak lazım ama klor tabletini eriterek atmak lazım. Yoksa çözünmesi çok gecikiyor.</span></p> <p class="MsoNormal"><span lang="EN" style="mso-ansi-language:EN">9- Sular paket su dahi olsa açıkta beklerse, iyi şartlarda saklanmazsa ishal yapabiliyor. Hava soğuk olduğu için bu ihtimal düşük ama su şişelerinin ağzı kirlenip bu şekilde de ishal olabiliyor. Dağıtılan yemeklere konulan sular da aynı şekilde hasta edebiliyor. O yüzden suları yerden yüksekte ve üzeri opak bir örtü ile örtülerek muhafaza etmek gerekiyor.</span></p> <p class="MsoNormal"><span lang="EN" style="mso-ansi-language:EN">10- Gıda yardımları iyi saklanmazsa hiç akla gelmeyecek şekilde gıda zehirlenmeleri olabilir. Dağıtılan tavuklu-etli yemekler il dışından gelmiyor, orada yapılıyordur. 1. haftadan sonra depo koşulları iyi değilse veya havadaki tozu üzerlerine alırlarsa toplu zehirlenmeler olabilir bak 1-2 gün sonra haberlerde bir de bunları görebiliriz.</span></p> <p class="MsoNormal"><span lang="EN" style="mso-ansi-language:EN">11- Koordinasyon için yeterince alan açılmıyor genelde. Orada her 1000 metrekarelik bir alan için 10.000 metre karelik bir alan açmak gerekiyor çünkü hem konaklama, hem tuvalet-duş gibi ihtiyaçlar, hem yeme-içme servisleri, hem çöpler, hem depo alanları, hem koordinasyon merkezleri... için büyük alanlara ihtiyaç duyuluyor.</span></p> <p class="MsoNormal"><span lang="EN" style="mso-ansi-language:EN">12- Bu koordinasyonları AFAD yapıyordur ama AFAD'ın tüm kadroları yetişemeyebilir ne yazık ki, olay çok büyük bir olay. Gönüllüler ise genelde iyi niyetle oradalar ama ya herkes enkaza odaklanmış, ya tamamen amatör insanlar ya da orada drama kovalamak için kalabalık yaratıyorlar. Ben de bana ayrıca konaklama-yemek vs. gideri olmasın diye yerimde kalıyorum şu an. Ama çok üzülüyorum çünkü acaba profesyonelce sonraki süreçleri düşünecek kaç kişi vardır orada? Keşke gidebilsem.</span></p> <p class="MsoNormal"><span lang="EN" style="mso-ansi-language:EN">13- Artık enkaz altından çıkanlardaki yaşam beklenti oranı çok düşmüş durumda ne yazık ki. Buna hazırlıklı olmak lazım. Tespitlerin doğru yapılması çok kritik. Epey bir kayıp vaka olacak; bunlar için kalanları şimdiden hazırlamak lazım. Yani bu insanlar ne ölü olacaklar ne de diri, kayıp olacaklar. Kalanların psikolojik durumları bu durumda iyice berbat oluyor. Toplumsal psikolojiyi de etkiliyor bu durum. O yüzden psikologlara büyük iş düşüyor. Sürekli herkesin story atması, video çekmesi oradaki insanları çok kötü etkiliyor. İnsanlar acılarını rahatça yaşayamıyor. O kalabalık içinde yalnız kalabilecekleri alanlar açmak lazım. AFAD kontrolü ele aldıkça oradaki dramaqueen'leri bi uzaklaştırması lazım.</span></p> <p class="MsoNormal"><span lang="EN" style="mso-ansi-language:EN">14- Kalanlar için barınma sorunu bizim için büyük problemdi. O zaman COVID-19 dolayısıyla üniversiteler kapalıydı ve KYK'lara almıştık onları. Orada özellikle çocuklar çok ihmal ediliyor. Aileler kaybettikleri yakınların acısına düşüyorlar istemsizce, çocuklara çocuk psikologları acil destek olmalı yoksa bunun acısını 20 yıl sonra görmeye başlarız.</span></p> <p class="MsoNormal"><span lang="EN" style="mso-ansi-language:EN">15- Bak çok kritik başka bir şey söyleyeceğim: Enkaz kaldırılırken elektrik verilecek o bölgeye. Burada elastik çizmeler çok önemli. Yerdeki açık uçlardan, elektriğin olmadığı düşünülen yerlerden elektrik çarpmasıyla insanlar ölebilir. Bir anda olup biter her şey. Çok kötü sonuçları olur. Özellikle ıslak elektrik hatları ölüme davetiye çıkarır. Bu konuda insanlar çok ciddi uyarılmalı. Çok çok hayati bir sorun bu, kalanlar için.</span></p> <p class="MsoNormal"><span lang="EN" style="mso-ansi-language:EN">16- Gözlerde siperlikle çalışılması gerekiyor demiştim, özellikle enkaza fiziksel olarak girecek herkes için yanlış müdahaleler sonucu enkaz altında kalması veya molozlarla yaralanmalar çok tehlikeli. Gönüllü biri oradan bir yerini sakatlayıp, kör olup dönebilir, hiç şakası yok.</span></p> <p class="MsoNormal"><span lang="EN" style="mso-ansi-language:EN">17- Fareler çıkacak demiştim ya, hiç beklenmedik hastalıklar görülebilir. Özellikle afetin 2. dalgası için enfeksiyon hastalıkları ve halk sağlığı uzmanlarının sahada olmasına ihtiyaç var.</span></p> <p class="MsoNormal"><span lang="EN" style="mso-ansi-language:EN">18- Ara ara belirli bölgelerin böceklere karşı ilaçlanması lazım hijyen açısından ama bunu yaparken doğal denge bozulacağı için sürekli birilerinin bu durumlara karşı tetikte olması gerekiyor. Tarım Müdürlükleri'nin bu konuda yetişmiş elemanları var ama, herkes enkaza odaklanmış durumda değildir inşallah.</span></p> <p class="MsoNormal"><span lang="EN" style="mso-ansi-language:EN">Biz Bozkurt'ta ilk gittiğimizde hemen bak ilk iş olarak, daha hiçbir şeye başlamadan hemen 8-10 tane makale taradık, daha önce sellerden sonra neler olmuş hemen baktık. Sonra bu makale sahipleri ile Türkiye'den olsun başka ülkelerden olsun, hemen irtibata geçtik ve onlardan tavsiyeler dinledik, notlar aldık ve sonraki afetlerde bulunsun diye kenara notlar aldık. Tüm enfeksiyon derneklerini, halk sağlığı hocalarını ve daha önce afetlerde görev almış tüm tecrübeli isimleri tek tek aramıştık. Ortak akıl ihmal edilmemeli asla. Bunları hafızamın haricinde bu notlara da bakarak yazıyorum.</span></p> <p class="MsoNormal"><span lang="EN" style="mso-ansi-language:EN">Mesela 2. el kıyafetler başta olmak üzere, uyuz vakaları görülebilir ama insanlara bunu anlatamıyoruz herkes hala kullanmadığı kıyafetleri yollamaya çalışıyor, muhtemelen iyi niyetle. Bu noktada insanları kırmamak da afet yönetiminin bir parçası. Bu bile organizasyon gerektiren bir durum.</span></p> <p class="MsoNormal"><span lang="EN" style="mso-ansi-language:EN">Türkiye’nin başı sağ olsun. Yaralılara geçmiş olsun. </span></p> <p class="MsoNormal"></p>