Sosyo Politik Saha Araştırmaları Merkezi, 16 -28 Nisan 2021 tarihlerinde “Türkçe dışındaki Anadillerin Kullanım Yaygınlığı, Anadillerin Korunması ve Eğitimi” ile esas olarak ortaokul düzeyindeki okullarda “Yaşayan Diller ve Lehçeler Seçmeli Dersi” kapsamında ana dillerin öğretilmesine ilişkin programın gidişatına dair iki ayrı çalışma yürüttü. Online ortamda yürütülen anket çalışmasının birinci ayağı Adıyaman, Ağrı, Ankara, Antalya, Batman, Bitlis, Dersim, Diyarbakır, Hakkâri, İstanbul, İzmir, Kocaeli, Mardin, Mersin, Urfa, Şırnak ve Van’dan bin 47 kişinin katılımı ile gerçekleşti. Çalışmanın ikinci ayağı ise İstanbul, Van, Diyarbakır, Şırnak, Kocaeli, Urfa, Hakkâri, Siirt, Bingöl, Batman, Ağrı ve Mardin’de 138 öğretmenin katılımıyla gerçekleşti. EVDE EN ÇOK KONUŞULAN ANADİL KURMANCİ Artı Gerçek’ten Remzi Budancır’ın haberine göre, saha araştırmasında birinci ayağında katılımcıların ana dili, ana dilini kullanım yaygınlığı, ana dilini kullanımı ve gelişim sorunları ve çözümlerine dair tercihlerine odaklanıldı. Ayrıca çocukların ana dil öğrenme ve konuşma koşulları yanında, okullu olanların başta “Yaşayan Diller Ve Lehçeler Seçmeli Dersi” olmak üzere mevcut ana dil eğitimlerini nasıl değerlendirdikleri de mercek altına alındı. Saha çalışmasında katılımcılara ana dillerinin hangisi olduğu sorusu yöneltildi. Katılımcıların yüzde 86,3’ü anadilinin Kurmancî, yüzde 10,2’si Kırmanckî/Zazakî, yüzde 0,9’u Arapça ve yüzde 0,8’i Ermenice olduğunu söylerken, ana dilinin Türkçe olduğunu söyleyenlerin oranı yüzde 1,8’de kaldı. EVDE HANGİ DİL KONUŞULUYOR? “Evde, ailenizle ağırlıklı olarak hangi dili konuşuyorsunuz” sorusuna katılımcıların yüzde 65,3’ü Kurmancî, yüzde 28,9’u Türkçe ve yüzde 5’i Kırmanckî/Zazakî yanıtını verdi. “Hane içinde/ailenizde ağırlıklı olarak hangi dil konuşuluyor” sorusuna anadili Arapça olanların yüzde 44,4’ü evde Arapça konuştuğunu söylerken, yüzde 55,6’sı Türkçe konuşulduğu cevabını verdi. Ana dilleri Ermenice olanların yüzde %50’si evde Ermenice konuştuklarını, yüzde 50’si ise Türkçe konuşulduğunu söyledi. Kırmanckî/Zazakî olanların yüzde 48,6’sı evde Kırmanckî/Zazakî konuştuklarını ifade ederken, yüzde 43,9’u ise evde Türkçe konuştuklarının cevabını verdi. Ana dilleri Kurmancî olanların yüzde 74,4’ü evde Kurmancî konuştuklarını, yüzde 25,6’sı ise Türkçe konuşulduğu cevabını verdi. HANEDEN UZAKLAŞINCA ANADİL KULLANIMI AZALIYOR “Sokakta sosyal hayatta çoğunlukla konuştuğunuz dil hangisidir” sorusuna katılımcıların yüzde 57,5’i Türkçe, yüzde 40,5’i Kurmancî cevabını verdi. Bu soruya cevap veren erkek görüşmecilerin yüzde 49,2’si Türkçe, yüzde 48,4’ü Kurmancî cevabını verirken, kadın görüşmecilerin yüzde 71,5’i Türkçe, yüzde 27,2’si Kurmancî yanıtlarını verdi. Araştırmada kişilerin haneden uzaklaştıkça anadili kullanımında ciddi azalmaların olduğuna dikkat çekildi. Kadının erkeğe göre hane dışında daha çok Türkçe konuşmayı tercih ettiği belirtildi. SOSYAL YAŞAMDA ERMENİCE KONUŞULMUYOR Araştırmada, ana dilin kullanımı, kimlerin sosyal alanda an az ya da en çok dilini kullandığına ilişkin veri de yer aldı. Araştırmaya göre Anadili Ermenice olanların tamamı, Arapça olanların ise yüzde 88,9’u, Kırmanckî/Zazakî olanların yüzde 71’i, Kurmancî olanların yüzde 54,4’ü sokakta Türkçe konuştuklarını söyledi. Katılımcılara ana dillerinde konuşup konuşamadıkları, ana dillerinde yazıp yazamadıkları da soruldu. Katılımcıların yüzde 53,6’sı “Ana dillerimi hem konuşuyorum hem anlıyorum hem de okuyup yazabiliyorum” derken yüzde 32,3’ü “Konuşuyorum anlıyorum ama okuyup yazamıyorum” dedi. Türkçe dışında ana dilini en fazla “hem anlayıp, konuşup, okuyup yazabilenlerin” yüzde 87,5’lik bir oranla Ermenice ana diline sahip olanlar olurken, en az konuşup yazabilen ana dil grubunun yüzde 43’lük bir oranla Kırmanckî/Zazakî oldu. KURMANCÎ-KIRMANCKÎ/ZAZAKÎ BİLENLER DİLİNİ ÖĞRENMEK İÇİN ÇABALIYOR Ana dilini bilmediğini söyleyenlere bunun nedeni de soruldu. Bu soruya katılımcıların yüzde 57,1’i “Ana dilimi öğrenebileceğim bir okul ve kaynak yoktu” derken, yüzde 20,6’sı “Ailem de konuşan olmadığı için/Ailem öğretmediği için” , yüzde 13,5’i “Yasak olduğu için”, yüzde 8,6’sı “Dışlanmamak için sadece resmi dili öğrendim” yanıtları verildi. “Ana dilinizi öğrenmek için çaba harcıyor musunuz” sorusuna katılımcılarımızın yüzde 78,6’sı “Evet”, yüzde 5,9’u “Hayır”, yüzde 15,5’i “Kısmen” yanıtlarını verdi. Ana dillerini öğrenmek için en çok çaba harcayan ana dil grubunun yüzde 80,3’lik bir oranla Kurmancî ve yüzde 71,6’lık oranla Kırmanckî/Zazakî oldu. TALEP OLMASINA RAĞMEN OKULLARDA SINIF AÇILMADI “Hanenizde yaşayan ve okul çağında olan çocuklar için; okullarda verilen ve seçmeli olan ‘Yaşayan Diller ve Lehçeler’ dersi talebinde bulundunuz mu” sorusuna, katılımcıların yüzde 54,5’i “Hayır”, yüzde 45,5’i “Evet” yanıtlarını verdi. Okuldan seçmeli ders talebinde bulunanlara “Sonuç ne oldu” diye sorulduğunda yüzde 44,2’si “Sınıf açılmadı, gerekçe de bildirilmedi” cevabını verirken, yüzde 21,5’i “Talep sayısı sınırlı denildi” yanıtını verirken, yüzde 16,6’sı ise “Öğretmen olmadığı gerekçesiyle sınıf açılmadı” dedi. Başvuranların sadece yüzde 16,3’ü “Talep ettiğimiz anadilde çocuklar için sınıf açıldı” yanıtını verdi. Yine okuldan seçmeli ders talebinde bulunmayanlara, neden talepte bulunmadıkları da soruldu. Katılımcıların yüzde 27,9’u dersten haberlerinin olmadığını söylerken, yüzde 18,9’u daha önce taleplerin reddedildiği için, yüzde 18,7’si tercihlerinin dikkate alınmadığı için, yüzde 10,5’i ise çocukların okulda ayrımcılığa maruz kalmaması için talepte bulunmadığını bildirdi. KATILIMCILARIN YÜZDE 99’U ANADİLDE EĞİTİM İSTEDİ “Çocukların ana dillerinde eğitim görmelerini ister misiniz” sorusuna katılımcıların yüzde 99,1’i “Evet” yanıtını verdi. “Genel olarak, okullarda verilen yaşayan diller ve lehçeler kapsamındaki anadil eğitimlerini nasıl değerlendiriyorsunuz” sorusuna katılımcıların yüzde 80’i yetersiz cevabını verdi. “Ana dilinizin varlığını sürdürmesi önünde en büyük tehlike sizce nedir” sorusuna katılımcıların yüzde 46,5’i “Ana dilde Eğitimin Olmaması”, yüzde 24,1’i “Baskı ve Asimilasyon Politikaları”, yüzde 14,3’ü “Ailelerin Çocuklarıyla Türkçe Konuşması”, yüzde 9,1’i “Yasal Statünün Olmaması” yanıtlarını verdi. “YAŞAYAN DİLLER VE LEHÇELER” ALANININ ADI VAR, KENDİSİ YOK Saha çalışmasının ikinci aşaması okullarda Türkçe dışında farklı ana dillere mensup öğrencilere yönelik uygulanan “Yaşayan Diller ve Lehçeler Seçmeli Dersine” ilişkindi. İstanbul, Van, Diyarbakır, Şırnak, Kocaeli, Urfa, Hakkâri, Siirt, Bingöl, Batman, Ağrı ve Mardin illerinde öğretmenlik yapan 138 kişiye online olarak anadilde eğitim, eğitim sistemi, öğrencilerin yaşadıkları sorunlara ilişkin sorular yöneltildi. “Görev yaptığınız okulda seçmeli olan Yaşayan Diller ve Lehçeler dersi veriliyor mu” sorusuna katılımcıların yüzde 89,1’i “Hayır”, yüzde 10,9’u ise “Evet” cevabını verdi. “Hayır” diyen katılımcılara “Yaşayan Diller ve Lehçeler alanında neden ders verilmediği” de soruldu. Bu soruya katılımcıların 26,8’i “İdari/Politik Tutumlardan Dolayı”, yüzde 16,3’ü “İlkokul ve Lise Düzeyinde bu seçmeli ders yok”, yüzde 13’ü “Talep/İstek Yok”, yüzde 11,4’ü “Uzman/Öğretmeni Bulunmadığı İçin”, yüzde 5,7’si “İdareci/Veli Korkuyor” yanıtlarını verdi. “Görev yaptığınız okulda, yaşayan diller ve lehçeler seçmeli dersleri kapsamında hangi dillerde öğretim verilmektedir” sorusuna katılımcıların yüzde 77,5’i “Hiçbiri verilmemektedir” derken, yüzde 8’i “Kürtçe/Kurmancî”, yüzde 2,2’si “Kürtçe/Zazakî” ve yüzde 0,7’si ise “Ermenice” yanıtlarını verdi. ÖĞRENCİLER SEÇTİKLERİ ANA DİLİNDE EĞİTİM GÖREMİYOR “Yaşayan diller dersinde öğrenciler en çok hangi dillerde öğretim görmeyi istemektedir” sorusuna yüzde 61,6’sı “Kürtçe/Kurmancî”, yüzde 18,8’i “Hiçbiri”, yüzde 10,9’u “Cevap Yok/Fikrim Yok”, yüzde 6,5’i “Kürtçe/Zazakî”, yüzde 0,7’si “Arapça”, yüzde 0,7’si “Çerkezce” ve yüzde 0,7’si ise “Ermenice” cevabını verdi. Katılımcılara “Okulunuzda öğrenciler ‘Yaşayan Diller ve Lehçeler’ kapsamında kendi seçtikleri dillerde öğretim görebilmekte midirler” sorusu da yöneltildi. Bu soruya katılımcıların yüzde 79’u “Hayır”, yüzde 7,2’si “Kısmen” ve yüzde 3,6’sı ise “Evet” yanıtlarını verdi. ANADİLDE EĞİTİM KONUSUNDA OKUL İDARELERİ İSTEKSİZ “Sizce neden seçtikleri dilde öğretim görememektedirler” sorusuna katılımcıların yüzde 34,1’i “Okul İdaresi Bu Konuda İsteksiz Davranmaktadır”, yüzde 21’i “Okulda İlgili Dersleri Verecek Uzmanlar/Öğretmenler Bulunmamaktadır”, yüzde 12,3’ü “Az Sayıda Talep Olunca Sınıf Açılmamaktadır” cevabını verdi. “Okulunuzda ‘Yaşayan Diller ve Lehçeler’ seçmeli dersi kapsamında konumlandırılan öğretmenler var mı” sorusuna katılımcıların sadece yüzde 10,9’u “Evet” dedi. “Türkiye’de var olan ana dillerde eğitim ve öğretimin önündeki en önemli birinci engelin ne olduğunu düşünüyorsunuz” sorusuna katılımcıları yüzde 31,9’u “İdari ve Politik Açıdan Ayrımcılık ve Dışlayıcılık” cevabını verdi. Yüzde 24,6’sı ise “Asimilasyon/Devlet Politikaları”, yüzde 10,9’u “Yasal ve Anayasal Düzeyde Tanınmaması”, yüzde 7,2’si “Uzman ve Materyal Yetersizliği”, yüzde 6,5’i “Anti Demokratik Eğitim Sistemi” yanıtını verdi. ANADİLLERİ TÜRKÇE OLMAYAN ÖĞRENCİLER OKULDA ZORLANIYOR “Okulunuzda Türkçe dışında ana dili olan öğrenciniz oldu mu” sorusuna katılımcıların yüzde 85,5’i “Evet” cevabını verdi. “Türkçe dışında ana dili olan öğrencilerinizle iletişim sorunu yaşadınız mı” sorusuna katılımcıların yüzde 40,6’sı “Hem iletişim kurmada hem de dersi kavratmada oldukça zorlandım” derken, yüzde 27,5’i ise “Çoğunun dilini bildiğim için iletişimde ve kavratmada zorlanmadım” cevabını verdi. OKULDA ANADİLİ KONUŞULUYOR MU? “Öğrencilerinizin okulda ana dilinde rahatlıkla konuşabildiğini düşünüyor musunuz” sorusuna katılımcıların yüzde 54,3’ü “Hayır”, yüzde 31,2’si “Kısmen”, yüzde 13,8’i “Evet” cevabını verdi. “Öğrencinizin okulda, Türkçe dışında, ana dilinde konuştuğunda ayrımcılığa uğradığını düşünüyor musunuz?” sorusuna katılımcıların yüzde 47,8’i “Evet”, yüzde 30,4’ü “Kısmen”, yüzde 18,1’i “Hayır” yanıtını verdi. KÜRTÇE KONUŞANLAR AYRIMCILIKLA KARŞILAŞIYOR “En çok hangi ana diline mensup öğrencilerin ayrımcılığa uğradığını düşünüyorsunuz?” sorusuna toplamda yüzde 67,4’ü “Kürtçe”, yüzde 20,3’ü “Hepsi” demiştir. “Öğrenci, okulda Türkçe dışında ana dilinde konuştuğunda okul idaresi veya öğretmenler arasında olumsuz bir tutuma maruz kaldığı oluyor mu?” sorusu ise katılımcıların yüzde 39,9’u “Kısmen”, yüzde 37’si “Evet”, yüzde 23,2’si “Hayır” cevabını verdi. ANADİLİNİ KONUŞANLAR DİSİPLİN CEZALARI İLE KARŞILAŞABİLİYOR “Öğrenci, okulda Türkçe dışında ana dilinde konuştuğunda okulda herhangi bir yaptırıma uğruyor mu? Uğruyorsa ne tür bir yaptırıma uğruyor” sorusuna katılımcıların yüzde 42’si “Hayır” cevabını verirken, yüzde 51,5’i öğrencinin “disiplin uyarılarından” “ötekileştirilmeye” kadar değişik yaptırımlara maruz kalabildiğinden söz etti. “Türkçe dışındaki ana dillerin korunması ve geliştirilmesi için sizce birinci öncelikli olarak neler yapılmalı?” sorusu ise katılımcıların; yüzde 34,8’i “Eğitim Dili Ana Dilde Olmalı”, yüzde 21,7’si “Ana Dil Eğitimi Yasal/Anayasal Güvence Altına Alınmalı”, yüzde 8,7’si “Ana Dillere Karşı Önyargı ve Ayrımcılığın Giderilmesi İçin Politikalar Üretilmeli” yanıtlarını verdi.