Hrant Dink Vakfı, ‘Anadolu Kültürel Mirası’ projesi çerçevesinde Rum, Ermeni, Süryani ve Yahudi toplumları tarafından inşa edilen kilise, sinagog, manastır, okul, hastane ve mezarlık gibi yapıların envanterini çıkarttı.

Yaklaşık iki buçuk yıl boyunca yapılan çalışmalar sonucunda, yaklaşık 10 bin yapı ortaya çıkartıldı.

Anadolu’nun geçmişinde, yüz yıllarca varlık göstermiş halkların, büyük çoğunluğu yok edilmiş olan kültürel mirasına dair ilk defa bu kadar kapsamlı bir envanter ortaya çıkartılmış oldu. Vakıf, interaktif bir haritayla, verileri herkesin kullanıma açtı.

Çalışma, 2014 yılının ilk aylarında başladı. Araştırmacılar, Nora Mildanoğlu, Zakarya Mildanoğlu, Mustafa Batman, Ezgi Deniz Berk, Merve Kurt, Vahakn Keşişyan, Tuna Başıbek, Aleksandros Kamburis, Şahika Karatepe, Zeynep Oğuz ve Norayr Olgar’dan oluşan ekip;  çeşitli kaynaklar üzerinde araştırma yaptı.  Anadolu’nun dört bir yanında hâlâ ayakta olanların yanı sıra, yıkılmış, yakılmış, korunamamış, depo ve veya ahır olarak kullanılmış, camiye çevrilmiş yapıların da listesi ortaya çıkartıldı.

Projeye AB Türkiye Bakanlığı, Açık Toplum ve Chrest Vakfı da destek oldu.

BÖYLE BİR ÇALIŞMA DAHA ÖNCE YAPILMADI

Proje koordinatörü Merve Kurt, çalışanın Anadolu’daki gayrimüslimlerin kültürel mirasının ortaya çıkartıldığı ilk proje olduğuna dikkat çekerek çalışmaya dair şu bilgileri verdi.

“Birinci ve ikinci kaynaklar tarandı. İlk sene sadece Ermeni kültürüne odaklanılarak çalışma yapıldı. İkinci sene ise Rum, Yahudi ve Süryani mirası üzerine çalışma yapıldı. En fazla yararlandığımız, kilise defterleri. Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde çalışma yaptık. Elimize geçen bütün kaynaklarda, nerede bir kilise veya okuldan bahsediliyorsa onları envantere döktük” dedi.

Çalışmada karşılaşılan zorluklara dikkat çeken Kurt, “Rum kaynakları için Yunanistan’da Küçük Asya Kültür Araştırmaları Merkezi, Süryani kaynakları için İsveç’e gidildi. Oradan çok sayıda veri elde edildi. En çok zorlandığımız konulardan biri yer adları. Biz, bugünkü il sınırları üzerinde çalıştık. Eski arşivler il sınırları bu şekilde olmadığı için onunla ilgili ayrı bir çalışma yaptık. Eski adları yeni adlarla karşılaştırmak zor oldu” diye konuştu.

VERİLER HERKESE AÇIK

Kurt, bulunan verilerin, internet sitesinde oluşturulan bir harita aracılığıyla herkesin ulaşımına ve katkı sunmasına açık hale getirildiğinin altını çizdi. 

“Bu harita Hrant Dink Vakfı’nın yaptığı çalışmanın görselleştirilmiş hali. Ermeni, Rum, Süryani ve Yahudi toplumlarına ait kamusal alanların, yani kilise, hastane, sinagog okul, manastır, yetimhane ve mezarlıkların harita üzerinde gösterildiği interaktif bir harita. Envantere ulaşmayı kolaylaştıran kullanıcı dostu bir çalışma. Fotoğraflar, tarihi bilgiler ve bu bilgilerin yer aldığı kaynaklar harita üzerinde gösteriliyor” dedi.

KORUNMASI GEREKEN ÇOK YAPI VAR

Bu projenin farkındalığın arttırılmasına katkı sağlayacak bir proje olduğunu ve korunması gereken yerlerin ne kadar fazla olduğunu ortaya koyduğunu belirten Kurt, “Bu yapılar tescillenmiş olsa dahi kırık dökük halde, hala definecilerin kazı çalışması yaptığı yerler. Her bölgede koruma kurulları var. Ama mesela Kayseri’de envanterlerinde 30 ya da 35 yapı görünüyor oysa bizdeki veri 130. Onların göz ardı ettiği yerler de var. Onlar için de aslında önemli bir veri” diye ekledi.

PROJE DEVAM EDECEK

Saha çalışmasının yapılması için projenin devam edeceğini belirten  Kurt, bundan sonrası için şunları söyledi: “Elimizdeki verileri gidip sahada kontrol edeceğimiz bir çalışma yapılacak. Bir de daha farklı bir saha çalışması yapılacak. Üç bölge tespit edilecek. Bir okul, bir sokak ve bir kilise tespit edilip, oralara gidip sözlü tarih çalışması yapılacak. İnsanların hikayeleri kayıt altına alınacak. Bununla berber halk, oradaki yapıları nasıl görmek istediğine karar verecek ve ortaya çıkacak olan bu çalışmanın sonuçları da yetkililere sunulacak” açıklamalarında bulundu.

NASIL DAHİL OLUNABİLİR?

Araştırmacı Vahakn Keşişyan, , interaktif harita aracılığıyla çalışmaya isteyen herkesin kolaylıkla dahil olunabileceğini söyledi: “Öncelikle, bu devam etmekte olan, önerilere ve katkılara açık bir proje. Sitede her yapı için, ‘fotoğraf ekleme’, ‘bilgi ekleme’ ve ‘bilgi değiştirme’ seçenekleri var. İsteyen herkes, elindeki kaynakları, fotoğrafları ve bilgileri gönderebilecek. ‘Yeni yapı ekle’ seçeneğiyle, listede yer almayan bir yapıyla ilgili olarak da bilgi ve fotoğraf gönderilebiliyor. Bunların hepsi önümüze öneri olarak gelecek ve tamamını veri olarak saklayacağız" dedi