Hakkında onlarca kitap yazıldı. Yaşamına ilişkin bilgi kırıntıları ya söylencelerde ya da dizelerinde arandı. Kimi onu Kalender Çelebi ayaklanması içinde gösterdi kimi de 'Düzmece Şah İsmail ayaklanması'na kattı. Katledilmesi de önderlik ettiği öne sürülen bu isyanlara bağlandı. Hayal gücü geniş bazı araştırmacılar da Kızılbaş Pir Sultan diye bilinen kişinin gerçekte Bizans döneminde yaşamış aziz Pir Silvianus olduğunu yazdı. Araştırmacı Hamza Aksüt tüm bu bilgileri çürüten belgeye ulaştı.

Cumhuriyet'ten Sinan Tartanoğlu'nun haberine göre, araştırmacı yazar Hamza Aksüt, Pir Sultan Abdal’ın yaşamına ve ölümüne ilişkin yüzlerce yıllık bazı söylenti ve tartışmalara son verecek bir belgeye ulaştı. Yıllardır araştırmacıların ulaşmadığı belgeyi ortaya çıkaran Aksüt, Pir Sultan Abdal’ın 1581 yılında Sivas’ın Banaz köyünde yaşadığını, Ali adında da bir oğlunun olduğunu kanıtladı. Bulduğu belgeyle Pir Sultan Abdal’ın ölümünün 1526’daki ya da 1577’deki Alevi isyanlarından birine katıldığına ve bu yüzden idam edildiğine işaret eden söylentileri çökerten araştırmacı Aksüt, “Çünkü 1526’daki ya da 1577’deki ayaklanmalardan birine katılarak idam edilseydi, 1581 yılında tutulan devletin tahrir defterine adı kaydedilmezdi” dedi.

- Neden bulunamadı bu belge?

- 1927 yılından bu yana Pir Sultan Abdal hakkında yıllardır araştırma yapılıyor. Birçok akademisyen bu alanda çalıştı. Herkes araştırdı Pir Sultan’ı. 50’ye yakın yayın var. Türkiye’deki farklı siyasi akımlar da bu alanda çalıştı. Ne yazık ki şimdiye kadar belge ya da belgesel bilgi sunulabilmiş değil. Bu ülkemizdeki araştırma düzeyinin seviyesi ile ilgili olabilir. Hiç kimse Osmanlı arşivine bakmamış. Aslında kolaymış.

- Bu belge neyi kanıtlıyor?

- Söylentilere göre Pir Sultan’ın yaşadığı köy Banaz. Ve yine söylentilere göre yaşadığı zaman 16. yüzyıl. 16. yüzyılın da temel kaynağı tahrir defterleridir. Benim bulduğum Sivas tahrir defteri 1581 yılında tutulmuş. Bu defterde, Ali veledi Pir Sultan, yani Pir Sultan’ın oğlu Ali, Piri veledi o, Ali’nin kardeşi Piri. Yani Pir Sultan’ın öbür oğlu yazıyor. Pir Sultan’ın oğlu Ali, Ali’nin oğlu Pir Şaban. Pir Sultan’ın öbür oğlunun adı Piri. Yani bu belge söylentiler üzerinden 16. yüzyılda yaşadığını bildiğimiz Pir Sultan Abdal’ın 1581’de Sivas Banaz’da yaşadığını gösteriyor. Tahrir defterinin o bölümünde Pir Sultan ile oğlu Ali’nin birlikte arazi tasarruf ettiği belirtiliyor. Yani kira olarak kullanıyorlar.

- Bu bilgi söylentilerle çelişiyor mu?

- Hayır. Söylentilerde, Pir Sultan’ın oğlu Seyid Ali; seyid dedeler için de söyleniyor. Seyid Ali denilen, tahrir defterinde geçen Ali. Yine söylentilerde Pir Memed adında bir oğlunun daha olduğu var. O da kayıtlardaki Piri. Hepsinden önemlisi Banaz köyünde 1581 yılında Pir Sultan adında bir kişi hayatta ve oğlunun adı da Ali. Tahrir defterlerine kadınların adı yazılmıyor. Yani bulduğumuz belge söylentileri de önemli ölçüde doğruluyor.

- Pir Sultan’ın ölümü aydınlanıyor mu?

- Pir Sultan’ı araştıranların birçoğu, Pir Sultan’ın bir isyan tertip etmiş olabileceğini ya da bir isyana katılmış olabileceğini bu nedenle öldürülmüş olabileceğini varsayıyorlar. 16. yüzyıldaki Alevi isyanlarına bakıldığında iki tanesi öne çıkıyor. 1526 yılındaki Kalender Çelebi isyanı. Diğeri de 1577-1578 yılında Elbistan’ın Sultankorusu yaylasında ortaya çıkan Şah İsmail ayaklanması. Osmanlı Devleti buna Düzmece İsmail ayaklanması diyor. Söylentilere göre Pir Sultan bu iki ayaklanmadan birine katıldı ve bu yüzden idam edildi. Şimdi gördük ki bu iki varsayım da geçersiz. Çünkü 1526’daki ya da 1577’deki ayaklanmalardan birine katılarak idam edilseydi, 1581 yılında tutulan devletin tahrir defterine adı kaydedilmezdi. Araştırmacıların 50 yıldır, 80 yıldır üzerinde uğraştığı varsayımlar çökmüş oldu.

- O zaman öldürüldü, mü öldü mü?

- Belge olarak bilmiyoruz. Hâlâ belgelere muhtacız o konuda. Osmanlı Devleti’nde bir kişinin öldürülmesi ya da idam edilmesi için mutlaka isyana katılması ya da isyan tertip etmesi gerekmez. Ama biliyoruz ki mühimme defterlerinde sırf Alevilik faaliyetine katıldığı için yani cem yaptığı için öldürülen kişiler var. Pir Sultan ile ilgili tek belge bu değil. Öldürülmüş olsa bunun kaydedilmesi gerekebilir de, gerekmeyebilir de... Ama eğer söylentilerdeki gibi isyana katıldığı için idam edilmişse mühimme defterlerine yazılır. Şiirlerinden dolayı Sivas Valisi Hızır Paşa’nın zoruna gitmişse, yolda öldürtmüşse... Bildiğimiz başka olaylar var. Amasya’daki Aleviler için “Aleviliğinden dolayı öldürün ama Alevi suçlaması yöneltmeyin” deniyor. “Hırsızlık, deyin” diyor. Bu belgelerde var. Pir Sultan’ın öldürüldüğüne dair belge yok. Orada yine şiirlerine muhtacız. Ben öldürüldüğü kanaatindeyim, ama belge henüz yok.