Din, akıl, erdem, ahlak, uygarlık, ölümsüzlük, doğa vb. üstüne aforizmalardan oluşan 'Ateistin Kutsal Kitabı', her şeyden önce bir düşünce kitabı…

Kitapları çok satanlar arasına giren Sam Harris, Richard Dawkins, Michel Onfray ve bu ayın başında ölen Christopher Hitchens’ın da aralarında bulunduğu yazarlar sayesinde Batı literatüründe büyük ölçüde yer bulan ateizm tartışmalarının, düşünce boyutuna olmasa da Türkiye’de bu konuda yayımlanan çeviri kitap sayısına katkıda bulunduğu söylenebilir. Ateizmle ilgili 2011 yılında yayımlanan kitapların sayısında gözlemlenen artış, akla gelebilecek bir soruyu, ateizme olan ilginin artıp artmadığını gösterir mi, bilemiyorum ama yayımlanan her kitabın sorulara soru ekleyerek düşünce dünyamızı genişlettiği kesin.

Alain de Botton’un ‘Ateistler İçin Din’, Gavin Hyman’ın ‘Ateizmin Kısa Tarihi’, Jack Huberman’ın ‘Ateist Aforizmalar’, Michel Onfray’ın ‘Ateist Manifesto’ ilk akla gelenlerden. Notos Kitap’ın yayımladığı ‘Ateistin Kutsal Kitabı’ ise, okurun ilgisini çekecek gibi görünüyor.

Din, akıl, erdem, ahlak, uygarlık, ölümsüzlük, doğa vb. üstüne aforizmalardan oluşan ‘Ateistin Kutsal Kitabı’, her şeyden önce bir düşünce kitabı. Düşünce üretiminin insanın sözlü ve yazılı tarihiyle özdeş olduğu söylenebilirse, bir anlamda da insanın kitabı denebilir ‘Ateistin Kutsal Kitabı’ için. Çünkü insanın kendini ve kendi dışında olanı anlama ve anlamlandırma çabası antik çağdan modern çağa kadar düşünce tarihinin temelini oluşturur. Sözgelimi ilkçağ mitosları da, ateizm de bu çabanın ürünleridir. İlkçağ mitosları din adamının değil, sanatçının uğraşıdır, onun anlamı, yön ve biçimi din alanında verilmez, sanat alanında verilir. Sözlü ya da yazılı edebiyat, felsefe ve sanat kollarının bütününde konu edinip işlenen, tartışılan bir düşünce akımı olan ateizm de bu kavrayışta düşünülebilir kanımca.

Aforizmaları derleyen Joan Konner kitabın başına bir not düşmüş: “Yazarların, yarattıkları karakterlerce ifade edilen söz, düşünce ya da görüşlere katılmak zorunda olmadıklarını unutmamak gerekir.”

Evet, tanrısız bir dünya düşüncesi üstüne söylenen, yazılan her şeyin aleyhte delil olarak kullanılabileceği düşünülünce, pek de mantıksız gelmiyor bu girizgâh.

Voltaire’den Hepburn’e...
Yaratılış, Hıristiyanlık öğretisi, Aydınlanma düşüncesi, cennet, cehennem, erdem, bilim vb. konularında algı açıcı sözlerin sahipleriyse çok geniş bir yelpazede; Voltaire, George Sanatayan, Ayn Rand, Mark Twain, Charlie Chaplin, Tom Paine, Aristoteles, Ernest Hemingway, George Eliot, Albert Einstein, Simone de Beauvoir, Benjamin Franklin, Katharine Hepburn... Evet, Amerikalı efsanevi oyuncu Katharine Hepburn de bir ateist: “Ben bir ateistim, bu kadar. Birbirimize sevgiyle yaklaşmaktan ve öteki insanlar için yapılacak her şeyi yapmaktan başka bir şeyi bilmemiz gerektiğine inanmıyorum.” Ve Frank Sinatra da: “Gizemli tanrılara inanıyormuş gibi yapmak, çarşamba günü zalimliğe pazar günü de affedilmeye izin verecekse, beni yok sayın.”

Kitapta yer alan sözlerin bazısı sert (“Bir kişinin elinden alınamayacak tek şey, kendi yıkımına kendi yolundan gidebilme hakkıdır”), bazısı düşündürücü (“Bir çağa ait din, bir sonraki çağ için edebi eğlencedir” ); bazısı serzeniş (“Çok çalışıp, zor yaşayıp, sıkı ölüp bir de üstüne cehenneme gidebilecek olmak çok ağır” ), bazısı da nükte yüklü (“Keşke Tanrı bana açık bir işaret verebilse! Mesela, İsviçre’deki bir bankaya yüklüce bir meblağ yatırmak gibi” – Woody Allen). Kitabın tek kurmaca aforizmacısı The Simpsons adlı çizgi filmin başkarakterlerinden Homer Simpson; ona göre Pazar ayinleri gereksiz: “Ben kötü birisi değilim! Çok çalışıyorum, çocuklarımı seviyorum. Peki o zaman neden pazar günlerimin yarısını cehenneme nasıl gideceğimi dinleyerek geçireyim ki?”

Ateizmin modern çağdaki gelişmesine katkıda bulunan Kant, Hume, Feuerbach ve Nietzsche’nin de görüşleri yer alıyor kitapta. Kant, “Muazzam bir ahlaki gelişim göstermiş olan kişi dua etmeyi bırakır,” derken, Feuerbach’a göreyse: “İçinde bulunduğumuz çağ… işareti işaret edilene, sureti aslına, hayali gerçeğe, biçimi öze tercih ediyor… çünkü bugünlerde aldanma kutsal yalnızca, hakikatse kâfirlik.”

Ateizmi doğuran tarihsel, felsefi ve kültürel ortam; teizmle karşılıklı etkileşimi vb. konular üstüne kafa yormayı ağır kitaplara bırakan, önemli bölümü kurmaca yapıtlardan alınan aforizmaların yer aldığı eser modern çağ insanına sarsıcı, düşündürücü bir bakış sunduğu gibi kendi hesaplaşması için de bir şans veriyor.

Tanrı’ya şükür hâlâ ateistim
WALT WHITMAN: Kendinizden daha yüce olan bir tanrı yoktur.
DOSTOYEVSKİ: Kendi adıma konuşursam, insanlığın mı Tanrı’yı, yoksa Tanrı’nın mı insanlığı yarattığına kafa yormayı bırakalı çok uzun zaman oldu.
ALBERT EINSTEIN: Dinsel düşünce, çıkış kapısının olmadığı yeri bulmak için yapılan bir girişimdir.
BERNARD SHAW: İnançlı birinin kuşkucu birine oranla daha mutlu olduğunu söylemek, sarhoş birinin ayık birinden daha mutlu olduğunu söylemekten daha dolaysızdır.
SINATRA: Gizemli tanrılara inanıyormuş gibi yapmak, çarşamba günü zalimliğe, pazar günü de affedilmeye izin verecekse, beni yok sayın.
LUIS BUÑUEL: Tanrı’ya şükür hâlâ ateistim.
JONATHAN SWIFT: Birbirimizden nefret etmeye yetecek kadar dinimiz var, ama birbirimizi sevmeye yetecek kadar değil.
FRANCIS BACON: Ateizm, insanları, dışadönük bir ahlaki erdem sağlamada yol gösterebilecek olan sezgiye, felsefeye, doğaya saygıya, yasalara ve saygınlığa yöneltirken, din bunu yapmaz. Batıl inanç bütün bunları parçalarına ayırıp insanlığın zihninde mutlak bir monarşi kurar.
FRIEDRICH NIETZSCHE: Bir şey uğruna ölmenin hakikatle herhangi bir ilgisi olduğunu reddediyorken, bunun gerçekliğine kanıt olarak şehitleri göstermek hiç doğru değildir.
VAN GOGH: Hem hayatımı hem de resimlerimi Tanrı olmadan da gayet iyi kotarabilirim, ama benim gibi hastalıklı birisi için, kendimden daha yüce bir şey olmadan bunu yapamam; bu da hayatım, yani yaratma gücümdür.  (radikal)

AteİSTİn
Kutsal Kİtabı
Derleyen: Joan Konner
Çeviren: Ali Ünal
Notos Kitap
2011, 164 sayfa, 14 TL.