Şu sıralar, Wall Street İşgali hareketine ait fotoğraflardan, Arap Baharı’na veya Çevrimiçi Korsanlığı Durdurma yasa tasarısına (SOPA/PIPA) karşı yapılan gösterilere kadar her yerde karşımıza Guy Fawkes maskeli kişiler çıkıyor. Bu maskeler, Anonymous adlı bilişim grubunun eğlenceli tarzı vasıtasıyla Amerikan kültür sahasına giriş yaptığı ilk andan beri etkili bir politik aktivizm silahı haline geldi. Ocak ayında Polonya Parlamentosu üyeleri, hükümetlerinin Sahtekarlık Karşıtı Ticaret Anlaşması’na (ACTA) verdiği desteği bu maskeleri takarak protesto etti. Yine aynı maske, medya tarafından da sanal aktivizm ile ilgili konularda yapılan haberlerle beraber kullanılan görsellerde sıklıkla kendine yer buluyor. Guy Fawkes maskesi gibi sembollerin anlamını çözmek; hem onu kullanan gruplar ve kişilerin, hem de genel olarak toplum ve devletin, sanal aktivizmin gelişimini anlamasına yardımcı olacak bir şeydir.

Guy Fawkes maskesi sembolik ömrü oldukça karışık, çok eski bir simge. Guy Fawkes’ın kendisi, 1605’teki Barut Komplosu’nun faillerinden biri. O yıl, İngiliz Katoliklerinden bir grup, Kral James’e suikast düzenleme girişiminde bulunmuş ve Parlamento binasını havaya uçurmaya çalışmış. Olayın yaşandığı 5 Kasım tarihi ise Büyük Britanya’da, Guy Fawkes günü veya Şenlik Ateşi Gecesi olarak bilinir ve havai fişekler atılıp, şenlik ateşleri yakılarak, Guy Fawkes’ın ateşe verilen kuklaları eşliğinde kutlanır. Guy Fawkes maskesinin kökeni de işte bu şenliklere dayanıyor.

1982-89 yılları arasında Alan Moore ve David Lloyd tarafından hazırlanan “V For Vendetta” isimli çizgi roman serisi sayesinde, maskenin ve bir ölçüde Guy Fawkes’ın tarihsel kişiliğinin kötü şöhreti az da olsa düzeldi. Çizgi roman, faşist bir diktatörlük ile yönetilen yakın gelecekteki İngiltere’yi resmeder. Yalnızca “V” olarak bilinen anarşist devrimci ana karakter, stilize edilmiş bir Guy Fawkes maskesi takar. V, hikayenin diğer karakteri Evey’i, gösterişli bir komplo ile parlamentoyu yerle bir etmek ve bu sayede siyasi özerkliğin yeniden İngiliz halkına devredilmesi konusunda kendisine yardım etmeye ikna eder.

Çizgi roman, 2006’nın Mart ayında James McTeigue’in yönetmenliğinde sinemaya uyarlandı. Başrollerinde de Natalie Portman ve Hugo Weaving rol aldı. (Alan Moore filmde, eserin orijinalindeki anarşist eğilimin köreltildiği ve Margaret Thatcher karşıtı mesajın görmezden gelindiği belirterek filmi onaylamadığını söyledi.) Eleştirmenlerden oldukça iyi yorumlar alan film, gişede de 130 milyon dolarlık bir gelir elde ederek önemli bir finansal başarı sağladı. Filmle birlikte içerisinde çeşitli replikaların da olduğu ticari ürünler piyasaya sürüldü; Hugo Weaving’in giydiği V kostümü Eylül 2006’da raflarda yerini aldı. Bu tarihte V maskesinin satış fiyatı 6 dolar 99 sentti.

Maskenin, popüler politik kültürün bir ögesi haline gelmesini sağlayan süreç ise, daha sonra Anonymous grubunun oluşumuna da öncülük eden 4chan’in forumlarında başladı. Her şeyde başarısız olan, “Epic Fail Guy” [Çevirenin notu: Türkçeye kelimesi kelimesine “muhteşem fiyaskoların adamı” gibi tercüme edilebilecek bu kavram, aslında “kaybeden adam”ı tanımlıyor] olarak bilinen bir çöp adam figürü 2006 yılında forumda popüler hale gelmişti. Elbirliğiyle hazırlanan bu karikatürlerde (pek çok kişinin katkısıyla hazırlanan tek karelik görseller), Epic Fail Guy bir eylemi ya da durumu başarmaya çalışıyor, her defasında işleri eline yüzüne bulaştırıyordu. 2006 yılında, Eylül ayı sonlarında, yine Epic Fail Guy’ın başrolde olduğu bir başlıkta, kahramanımız çöpte bulduğu bir maskeyi kafasına geçiriyordu. Bu maceranın ardından Epic Fail Guy sıkça suratında Guy Fawkes maskesiyle tasvir edilir oldu.

Bu çağrışımın, Barut Komplosu’nda sahiden de epik bir başarısızlığa uğramış olan tarihsel Guy Fawkes figüründen mi yoksa sadece V For Vendetta’nın ticari başarısından mı kaynaklandığı bir muamma. Her iki durumda da maskenin Anonymous grubu içerisindeki popüleritesi doğrudan 4chan günleri ve Epic Fail Guy figürü ile ilişkilendirilebilir. Ancak Guy Fawkes’ın kendisi veya V For Vendetta filminin yarattığı sempatinin de bu popülaritede dolaylı bir etkisi olduğu söylenebilir.

Maske,  2008’in ilk aylarında Anonymous tarafından Scientology tarikatına karşı düzenlenen uluslararası protestolar dizisi Chanology Operasyonu ile siyaset sahnesine çıkmış oldu. Bu, Anonymous grubunun politikleşmesi açısından da dikkate değer bir dönemdi. Göstericiler, dünyanın her yerindeki Scientology Kiliseleri önünde toplanarak tarikatin tenkitçi ve tacizkar eylemlerini protesto ettiler. Guy Fawkes maskesi bu protestolarda iki sebepten kullanıldı. Scientology’nin, kiliselerine alenen karşı gelen kişilere karşı kindar misillemeler yaptığını göz önünde bulunduran birçok Anonymous aktivisti kimliklerini gizli tutmak için bu maskelerden taktı. Protestocuların ikinci bir amacı da maskenin, Anonymous üyeleri arasında kullanılan anlamıyla, Scientology tarikatinin EPIC FAIL [Muhteşem fiyasko] olan durumuna gönderme yapmaktı. Bu, Chanology Operasyonu’nu eğlenceli kılan pek çok espri ve kültürel memden (Lolcats olarak bilinen komik kedi memleri ve eski Anonymous saldırılarına ilişkin göndermeler da dahil olmak üzere) sadece bir tanesiydi.

Anonymous’un politik kimliği geliştikçe, maskenin sembolizmi de Epic Fail Guy’dan uzaklaştı. Anonymous’un örgütlülüğü kısa zamanda 4chan ve uçsuz bucaksız /b/ forumundakileri geride bıraktı ve anaakım internet kullanıcılarını da kapsamaya başladı. Maskenin sembolizmi, figürün otorite karşıtı Wall Street işgallerinden Arap Baharı’na dek kabul görmesiyle birlikte V For Vendetta çizgi romanlarına ve filme daha yakın bir çizgiye oturdu. Maske (Kıvrımlı bir bıyığa sahip, gülümseyen anarşist halk kahramanı), göstericilerin hedef aldığı kişiler ile açıkça alay etmekten ziyade, politik bir kimliği ifade eder. Onu takan kişi, otorite karşıtı, iletişim özgürlüğüne ve internetin kitlelerin örgütlülüğüne yaptığı katkıya değer veren, çevrimiçi bir oluşumun üyesi demektir.

Anonymous, grubun lidersiz yapısını ifade etmek için kafası olmayan, kolları arkasında bağdaşmış bir takım elbiseyi de sembolik bir figür olarak kullanır. Takım elbise, Matrix’teki Ajan Smith ve Men in Black (Siyah Giyen Adamlar) filmindeki kuvvetli gizli ajanlar gibi, bilinen yönetim alanlarının dışındaki bilinmeyen güç odaklarını simgeleyen pop-kültür figürlerine dikkat çekmeyi amaçlar. Yine de, Anonymous camiası dışında bu boş takım elbise figürünün Guy Fawkes maskesi kadar ilgi uyandırmadığını söylemek yanlış olmayacaktır. Toplum, Guy Fawkes maskesini politik bir sembol olarak okumaya yönlendirilmişti (büyük bir Hollywood pazarlama kampanyası tarafından); ancak boş takım elbise bu dışsal toplumsal kabulden mahrum kaldı. Ayrıca, sokaktaki bir eylemde boş bir takım elbise olarak yer almak, maske takmaktan çok daha zor olsa gerek.

Anonymous’un, kimlik anlayışı çoğulcu bir taban üzerine kurulu. Anonymous, gücünü ve ilgi çekiciliğini birlik halinde, kitlesel, durdurulamaz bir dalga oluşundan alıyor. “Biz orduyuz. Affetmeyiz. Unutmayız. Bizi bekleyin” ifadesi Anonymous’un resmi olmayan sloganı. Anonymous tarafından veya onunla ilgili üretilen tüm videolarda, görsellerde ve her türlü işitsel medyada bu slogana rastlamak mümkün. “Biz orduyuz” ifadesi, Markos İncili’nde yer alan, Hz.İsa’nın ele geçirilmiş bir adamın bedenindeki şeytanı çıkarışını anlatan hikayeden gelmektedir. İsmi sorulduğunda şeytan, “αὐτῷ Λεγιὼν ὄνομά μοι, ὅτι πολλοί ἐσμεν:” yani, “Biz çok fazla olduğumuz için ben orduyum” diye cevaplar. Orijinal cümle, Anonymous’un pek çok farklı kimliği tek bir kimlik simgesi altında toplayan kendine has doğasını belki de grubun uyarlamasından çok daha iyi bir şekilde yansıtıyor. Bir ana kaynak, birçok bireyin katılımıyla çok daha güçlü hale getiriliyor. Fakat o özgün kimlikler de katılıma değişik alanlardan dahil oluyor veya ayrılıyor. Bireyler, Anonymous bayrağı altında birleşirken, kişiliklerini geçici olarak daha büyük olan bu meta-kişiliğin altında konumlandırıyorlar. Maske de zaten bu değişimin bir göstergesi.

Bu bağlamda değerlendirilebilecek bir başka teknik detaya, Eylül 2010’da korsan kullanıma karşı telif hakkını savunanlara düzenlenen İntikam Operasyonu sırasında kullanılan LOIC DDOS yöntemini oluşturan ortak akılda rastlanabilir. Command and Conquer isimli bilgisayar oyununda [Oldukça popüler, gerçek zamanlı bir savaş stratejisi oyunu] yer alan düşük etkili iyon toplarından (Low Orbit Ion Cannon – LOIC) esinlenen bu araç aslında, çevrimiçi ağların dayanıklılığını ölçmede kullanılan, hedef alınaninternet sitesinin hizmet vermesini engelleyen açık kaynak kodlu bir uygulamaydı [Hizmet engelleme kavramın İngilizce karşılığı olan Denial-of-Service’in kısaltması olan DoS, uygulamanın birden fazla kişi tarafından desteklendiği hallerde DDoS olarak anılıyordu]. Anonymous tarafından yaygınlaştırılan bu program “Ortak Akıl” modunda çalıştıran kullanıcılar belli bir internet sitesini hedeflemek yerine, kendi bilgisayarlarını merkezi bir sistemin kullanımına açarak, belirlenen hedefe yapılacak saldırının kapasitesini artırıyorlardı. Bu elektronik zincire gönüllü olarak katılan kullanıcılar, ortak bilinç adına verilen “Biz çok fazla olduğumuz için ben orduyum” mesajının yanı sıra, kendi iletilerini de duyurabiliyorlardı. [Not: Aşağıdaki görsel DDoS saldırılarında kullanılan yöntemi çok basit bir şekilde özetliyor!]

Guy Fawkes kişilik olarak var olan öneminin yanı sıra, öyküsel olarak da bir değer taşır. Bu öykü, hem Guy Fawkes’ın kendisi hem de maske üzerinden dört yüz yılı aşkın süredir biriken, çeşitli ideolojiler ve toplumsal efsanelerin bir bütünüdür. Her ne kadar Anonymous, Chanology Operasyonları sırasında kralı hedef alan başarısız operasyonun girişimcisi Katolik Guy Fawkes figürünü ön plana çıkartmak istememişse bile, bu hikaye de varlığını korur. Artık, maskenin kullanımı Anonymous’un da ötesine, Wall Street İşgali’ne ve temel internet eylemliliklerine yayılırken; hikayesi de yalnızca Guy Fawkes ile sınırlı değil; imge, Chanology Operasyonu, Payback Operasyonu ve Anonymous’un kolektif tavrıyla da varlığını sürdürmektedir.

Maskenin popülaritesi toplumun geneline yayıldıkça, çevrimiçi topluluklar ve protest çevreler komünal taraflarını gittikçe daha da çok hatırlıyorlar. Anonymous’un temel ilkelerinden biri de, 4chan forumlarında başlayan bir gelenek olan tüm katılımcılarının anonimliğin korunması. Böylece herkesin eşit olduğu da radikal bir biçimde vurgulanmış oluyor. Maske, İşgal eylemcileri tarafından takıldığında hareketin mesajı olan eşitlik ve komünal düzeni sembolize ediyor. Bir diğer yandan da, siyasi sistemimizde hem söylem bazında, hem de pratikte ihtiyaç duyulan anonimliğin altını çiziyor. Chanology Operasyonu’nda da, İşgal hareketinde de yer alan pek çok kişi açık bir şekilde eylemlere katılmaları sonucunda işlerini kaybedebilecekleri veya farklı sosyal ve ekonomik sorunlarla karşılaşabilecekleri tehlikesini hissettiler. Sivillerin her an ellerinde hazır bulunan ucuz kameralar, onları polisin alışılagelmiş acımasızlığından korurken; maske ise göstericilerin devletin kameralarından, ya da devletle işbirliği içinde kullanılan kameralardan, diğer bir deyişle tümgözetimden,  korunmalarını sağladı. Sosyal medya tarafından böylesine takip edildiğimiz bir çağda, anonim bir sese sahip olmayı seçebildiğimiz zamanların olması yaşamsal öneme haiz. Maskeli eylemler de, bir parça anonimliğin ve mahremiyetin destekçisi olan beyanlar.

Anonymous’u Markos İncili’nde bahsi geçen hikayeden yola çıkarak bir ordu, büyük bir yapının yozlaşmış hatta şeytani varlığı olarak incelemek muhtemelen çok cezbedici. Ancak Anonymous, bir çeşit hükmeden, kapsayan, bireylere geçici olarak el koyan güç ve bir meta-kimlik yapısı olarak hareket etmesine rağmen asla tamamıyla zarar verici değildir. Anonymous, geniş bir otorite karşıtı ve özgürlük yanlısı duyarlılığın yüzüdür ve ikonlaşmış maskesi de hem bu hareketin sonucunu (tek vücutlaşmış bireylerin birliğini), hem de halkın anonim olarak siyasi katılımda bulunma hakkını simgeler. Guy Fawkes maskesinin kullanımı, bireylerin veya birimlerin, bütünün gücünü alarak iyiye ya da kötüye doğru (umuyorum ki ilki) etki ve hareket edebildiği, sınırsızca yeniden üretilebilir karakterde bir hareketi ortaya koyar.

Türkçeleştiren: Cankız Çevik / http://baskaldiraninsan.com/2012/12/27/guy-fawkes-maskolojisi/

Kaynak: hilobrow.com/2012/04/30/mask/